• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Taal en relativiteit

1 juli 2021 door Jan Renkema 2 Reacties

Onbegrip begrepen 40 taalfilosofische gesprekken over communicatie (deel 14)

Pyter Wagenaar, Alaska Railroad, 2009.
Bron: www.pyterwagenaar.nl

–    Als we miscommunicatie willen begrijpen, dan moeten we goed zicht hebben op wat je eigenlijk doet als je taal gebruikt. Via taal benoem je immers iets in de werkelijkheid met een teken, en daardoor ontstaat er een relatie tussen dat teken en iets in de werkelijkheid.

–    Dat is een beetje abstract voor mij. Kun je een concreet voorbeeld van zo’n relatie geven?

–    Laat ik dan een heel bekend voorbeeld geven. Als we het hebben over een persoon die in opstand komt tegen een bepaald regime, dan kan ik die persoon een vrijheidsstrijder noemen, maar jij kunt diezelfde persoon een terrorist noemen.

–    Ja logisch, dat hangt van onze politieke voorkeur af. Dat heet toch framing? Dat is toch net zoiets als dat wij tegenover elkaar in de trein aan het raam zitten en ieder vanuit onze eigen positie het landschap zien, dus ieder vanuit eigen perspectief?

–    Daarmee zeg je nogal wat! Dan zeg je eigenlijk dat je met je taal de werkelijkheid beschrijft zoals jij die ziet, en dat die werkelijkheid voor ons verschillend kan zijn.

–    Dat is dan toch ook zo. We zien dan toch ieder iets anders.

–    Ja, maar daarvan moeten we ons wel bewust zijn. En dat zijn we lang niet altijd. Dat kan een bron van miscommunicatie zijn.

–    Dus jij zegt dat mensen elkaar niet begrijpen omdat ze niet doorhebben dat ze de werkelijkheid verschillend benoemen, dus dat ze via taal niet dezelfde relatie hebben tot de werkelijkheid.

–    Ja, maar dit is nog maar een opstapje naar wat ik wil duidelijk maken. Het voorbeeld vrijheidsstrijder-terrorist was eigenlijk te gemakkelijk. Het gaat erom dat die relatie tussen taal en je eigen werkelijkheid zo hecht is, dat je denkt dat die werkelijkheid voor iedereen geldt, en dat je je niet kunt voorstellen dat er een andere werkelijkheid is. Taal houdt je dus gevangen in je eigen visie op de werkelijkheid.

–    Dat lijkt mij zeer ongeloofwaardig! Waar komt zo’n idee vandaan?

–    Dat leg ik graag uit. Over die vage relatie bestaat in de taalwetenschap zelfs een speciale theorie, de zogenoemde linguïstische relativiteit.

–    Zoiets als de relativiteitstheorie dat je bijvoorbeeld snelheid relatief ervaart ten opzichte van de plaats waar je je bevindt?

–    Dat kan ik niet goed beoordelen. Het gaat bij taal in elk geval wel om ‘relatief’ ten opzichte van de werkelijkheid. Maar ik zal het eerst uitleggen. En daar heb ik wel wat woorden voor nodig. Ik begin met te zeggen dat die linguïstische relativiteit altijd een hypothese is gebleven. De hypothese is vernoemd naar de twee Amerikaanse ontdekkers ervan: de Sapir-Whorfhypothese. De volgende anekdote illustreert heel mooi wat er bedoeld wordt met de relatie tussen taal en werkelijkheid. In het midden van de negentiende eeuw kwam de Amerikaan Benjamin Whorf veel op bezoek in indianenreservaten. Hij was verzekeringsagent en gespecialiseerd in brandschade. Bij het Navajo-volk viel hem op dat veel branden ontstonden doordat arbeiders oude olievaten met een kleine opening in het deksel ook gebruikten als afvalbak voor bijvoorbeeld … peukjes. Met vaak een explosie als gevolg.

–    En waarom wisten die indianen niet dat dat heel gevaarlijk is?

–    Dat komt nu. Nu gaat het weer over taal. Die Whorf was ook amateurtaalkundige, en had veel contact met de beroemde Amerikaanse taalkundige Edward Sapir. Die verzamelde allerlei eigenaardigheden over de voor hem zo vreemde indianentalen. In een van die talen zeg je bijvoorbeeld ‘Dansen gebeurt aan witte adelaar’ en niet ‘Witte adelaar danst.’ Zo leerde hij ook dat de Navajo’s een ‘gebruikt olievat’ betitelen als een ‘leeg olievat’. Dus die indianen dachten dat er niets meer in zo’n vat zit. Dus, zei Whorf, is de taal de oorzaak van hun gedrag. De anekdote vertelt niet of de verzekeringsmaatschappij ook werkelijk tot uitkering overging.

–    Leuk verhaal. Maar dat idee dat taal je dwingt om de werkelijkheid op een bepaalde manier te zien, valt dat te bewijzen?

–    Nee, tot nu toe is er nog geen bewijs geleverd dat taal je wereldbeeld beïnvloedt. Maar het idee leeft nog steeds voort. Daarover de volgende keer meer.

Deze serie verschijnt op maandag, donderdag en zaterdag in de zomermaanden. Commentaar is uiteraard bijzonder welkom. Reacties worden verwerkt in een mogelijk vervolg op deze serie

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: communicatie, Onbegrip begrepen, taalfilosofie

Lees Interacties

Reacties

  1. Robert Kruzdlo zegt

    1 juli 2021 om 14:06

    “Maar dat idee dat taal je dwingt om de werkelijkheid op een bepaalde manier te zien, valt dat te bewijzen?”

    Misschien kan de vraag zo gesteld worden: Wat dwingt de taal…, tot het beschrijven van één werkelijkheid.

    Beantwoorden
  2. veraldereerd zegt

    2 juli 2021 om 08:38

    Sapir/Whorf.

    Zie hiervoor: ‘Het Taalinstinct’ Steven Pinker : blz. 59 e.v.

    …… De niets vermoedende arbeider, met zijn wereldbeeld dat gevormd was door zijn linguïstische categorieën maakte geen onderscheid ttussen leeggemaakt en onschadelijk en vandaar pats …. boem. … Benzinedamp is onzichtbaar. ……. Ongetwijfeld werd deze brokkenmaker misleid door zijn ogen, niet door zijn moedertaal

    Pinker haalt verder Eric Lenneberg en Roger Brown aan:

    1 Whorf heeft nooit een Apache ontmoet, baseert zich op de grammatica van de Apache. Dit maakt zijn redenering circulair.
    2. Whorf presenteert de zinnen als slechte woord-voor-woord-vertalingen.

    Albert de Jonge

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jac. van Hattum • Geboorteplaats

En welke reis hij aanwees op de kaart
en over grenzen trok of buitengaats;
zijn vinger wees dat dorpje aan de vaart:
dit was zijn jeugd; dit zijn geboorteplaats.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OP EEN AFGEWEZEN HARING

Nee, haring moet je maar niet eten,
op zeebanket rust een bezwaar,
dan krijg je van die gekke dromen
met rare lintjes in het haar.

Bron: Barbarber, december 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

11 juni 2025

➔ Lees meer
23 juni 2025: Boekpresentatie Nicoline van der Sijs

23 juni 2025: Boekpresentatie Nicoline van der Sijs

4 juni 2025

➔ Lees meer
2 oktober 2025: Symposium ‘Podium veur de Streektaol’

2 oktober 2025: Symposium ‘Podium veur de Streektaol’

2 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1973 Leendert van Dis
2020 Flip G. Droste
➔ Neerlandicikalender

Media

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

10 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Taal doe je samen

Taal doe je samen

9 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d