De zomervakantie is een ideale periode om de zinnen te verzetten. Voor de een is dat een bezoek brengen aan een museum, voor de ander het lezen van een goed boek en voor weer een ander het maken van puzzels. De laatste groep komt aan zijn trekken in deze speciaal voor Etymologica gemaakte quiz waarin ik de herkomst van woorden centraal stel. Een belangrijke rol is daarbij ook weggelegd voor de terminologie die etymologen gebruiken om de geschiedenis van een woord te beschrijven. Ook andere taalkundige termen die zij daarbij hanteren, komen aan bod.  

De quiz

Hieronder worden omschrijvingen gegeven van 22 woorden. Zonder uitzondering zijn ze afkomstig uit het Vroegmiddelnederlands Woordenboek (VMNW), dat de Nederlandse woordenschat uit de dertiende eeuw beschrijft. Alle antwoorden zijn dan ook met behulp van dit woordenboek te vinden. Om alleen het VMNW te raadplegen kun je het beste de link vmnw.ivdnt.org gebruiken; de andere historische woordenboeken in de webapplicatie gtb.ivdnt.org worden daarmee automatisch uitgevinkt. 

Kan ik deze quiz als niet-etymoloog maken? 

Ja hoor, iedereen met de nodige speurzin kan deelnemen. Etymologische kennis is voor het maken van deze quiz niet noodzakelijk. Die doe je hierdoor natuurlijk wel op. Het belangrijkste is dat je goed kunt zoeken in de online historische woordenboeken. Deze video legt uit hoe je dat succesvol kunt doen. Vooral de velden Woord in betekenis en Woord in artikel bewijzen bij deze quiz goede diensten. Het combineren van verschillende zoektermen en verschillende zoekbalken is nóg krachtiger. Als je zoekt naar leren in Woord in betekenis levert dat 24 treffers op, maar gecombineerd met enclitisch in Woord in artikel beperkt dit het aantal resultaten tot 7. Merk op dat als je beide zoektermen direct in Woord in artikel invoert, er maar liefst 44 treffers zijn die voldoen aan deze opdracht.

Wat moet je doen?

In elk van de onderstaande zinnen ontbreekt een taalkundige term. In plaats daarvan staan er drie puntjes tussen rechte haken. 

• Ga voor elke zin na welke taalkundige term ontbreekt. Kies daarbij een van de volgende, in alfabetische volgorde weergegeven termen en vul die bij het juiste nummer op het antwoordformulier in. Tip: onbekende termen zijn meestal eenvoudig te vinden via Google.

ablautende – abstractum – adverbiale – contractie – denominatief – diernaam – diminutiefsuffix –enclitisch – epenthetische – geassimileerde – hydroniem – latinisering –metathesis – metroniem –pretonisch – procope – prothesis – regressieve – stamvocaal – toonloze – umlaut – volkstalige

• Achterhaal welk woord bij iedere opgave wordt omschreven en vul dat woord achter de bijbehorende term op het antwoordformulier in. De taalkundige term zal in combinatie met de andere aanwijzingen uit de zin het zoeken naar het woord in het online Vroegmiddelnederlands Woordenboek vergemakkelijken. Overigens is het in sommige gevallen ook mogelijk een woord te vinden zonder eerst die term te weten. 

Meedingen naar de hoofdprijs?

Voor elke goede term en voor elk gevonden woord is één punt te behalen. Er zijn in totaal dus 44 punten te verdienen. Winnaar is degene die de meeste punten heeft. Bij gelijke puntenaantallen zal het lot bepalen wie er gewonnen heeft. De hoofdprijs bestaat uit de gebruikelijke onsterfelijke roem en uit het wél tastbare boekje Matthias de Vries aan het woord (2020). Hierin komen tal van woorden aan bod waarover Matthias de Vries, de grote kracht achter het Woordenboek der Nederlandsche Taal en tevens een groot kenner van het Middelnederlands, zijn licht doet schijnen. 

Zend het (zo) volledig (mogelijk) ingevulde antwoordformulier vóór 23 augustus 2021 naar r.de.bonth@hotmail.com

De opgaven

1. De aangetroffen spelling van dit woord is een […] variant van het Latijnse lacerta.
2. Dit woord is overgenomen van een Oudfrans woord dat ‘vermaak, amusement’ betekent. Daarbij is […] e(s)-vervangen door a-.
3. De etymologie van deze vrouwelijke persoonsnaam is niet zeker. Er is ofwel sprake van een […] van de Lat. vrouwelijke persoonsnaam mabilia uit amabilia ofwel van de tweestammige Germaanse vrouwelijke persoonsnaam madelberta.
4. Hoe luidt het hele werkwoord waarvan de verleden tijd in de derde persoon meervoud aantonende wijs met […] subject is samengesmolten tot baetsi?
5. Dit woord is ontstaan uit der, de […] vorm van daer.
6. Dit woord is mogelijkerwijs een variant van de mannelijke persoonsnaam radbout, die in het 13e-eeuws Nederlands overigens alleen in de […] vorm rabbout en varianten is aangetroffen.
7. Dit woord, dat ‘gissing’ betekent, is een […] bij een werkwoord dat gebruikt wordt in de zin van ‘bedenken’.
8. Het woord trecheit is een variant met secundaire […] van het gezochte woord.
9. Deze bijwoordelijke verbinding van een bijwoord en een zelfstandig naamwoord met de betekenis ‘(binnen) in de buik’ heeft in beide delen van de samenstelling een […] -s.
10. Dit […] – dat in letterlijke zin ‘dalen, zinken’ betekent – is afgeleid van een bijvoeglijk naamwoord met de betekenis ‘laag’.  
11. Hoewel de [..] voor dit levendbarend zoogdier dat zowel op het land als in het water leeft maar één keer is aangetroffen en daarbij geschreven is met een l (van Lodewijk), ontbreekt die letter in het origineel trefwoord en in het modern Nederlands trefwoord
12. Deze tweestammige Germaanse vrouwelijke persoonsnaam uit *arnu- ‘arend’ en *χildjō- ‘strijd’ wordt alleen als […] aangetroffen
13. Dit woord is afkomstig van de […] stam toog– van het werkwoord tien ’trekken’, waaraan een suffix is toegevoegd.
14. Dit bijvoeglijk naamwoord, dat ‘eigen’ betekent, is aangetroffen in een spelling met […] van h-.
15. Dit ‘symbolisch gewaad’ of ‘ordekleed’ komt in West-Vlaanderen voor met een h-; de vormen met […] van h– zijn aangetroffen in West-Vlaanderen, Brabant-West en Brabant-Oost.  
16. Dit uit het Germaans *ainlibiþa- afkomstige woord [met eigenlijk een klein streepje door de stok van de b] heeft zich via de Oudnederlandse overgang van þ- tot -d-, syncope van de -i- in de derde syllabe en […] assimilatie van stem in het ontstane consonantcluster ontwikkeld tot deze dertiende-eeuwse vorm.
17. Het Germaanse werkwoord dat onder andere ‘dampen’ betekende ontwikkelde zich in het Westmiddelnederlands voornamelijk tot een vorm met een […] –ie– terwijl in het Oostmiddelnederlands met name de […] –ū– tot ontwikkeling kwam.
18. Het tweede lid van deze tweestammige Germaanse mannelijke persoonsnaam, die bestaat uit de delen *magina- ‘kracht’ en *friþu- ‘vrede’, vertoont […] in het laatste lid.
19. De naam van deze cisterciënzer abdij op de rechteroever van de Sambre, ten zuiden van Leernes (prov. Henegouwen), is een voormiddeleeuws […].
20. Deze nevenvorm van een onbepaald voornaamwoord dat ‘niets’ betekent, heeft een […] –n-.
21. Een vleivorm bij een ‘ijzersterke’ Germaanse mannelijke persoonsnaam, waarin het […] –in is toegevoegd.
22. Dit toponiem is een […] van de Nederlandse benaming, gevormd naar analogie van vormen als germania, hollandia en italia.

Antwoordformulier

Naam: 

Opgave	Term	Woord
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.