Woordenaars: een nieuwe aanpak in het voortgezet onderwijs

Een jaar of tien geleden ontdekte ik het Amerikaanse taalprogramma Word Generation: leerlingen lezen, schrijven en spreken elke lesweek weer over een prikkelend thema. Bij dat thema leren ze vijf nieuwe begrippen actief gebruiken. Het thema komt niet alleen bij Engels terug, maar ook bij wiskunde en natuurkunde. Zo kan het bij ons ook werken, dacht ik, en ik paste het principe regelmatig toe in lessen op school, meestal op basis van een actueel thema, maar niet vakoverstijgend. Ik keek uit naar een Nederlandse versie van het programma, of iets wat erop leek, maar dat bleef uit. Dus begon ik zelf aan het programma Woordenaars voor klas 1 m/h/v. Al meer dan 125 leraren en bijna 6.000 leerlingen starten er dit schooljaar mee.

De verwachting is dat Woordenaars als aanvullende methode een oplossing biedt voor een paar bekende problemen bij ons schoolvak Nederlands. Ik licht drie van deze kwesties uit: de betrokkenheid van leerlingen bij de les, het vergroten van de actieve woordenschat en het schrijfonderwijs.

Schooltaal

Ten eerste: lessen Nederlands zijn vaak saai, leerlingen doen niet actief mee. Dit probleem wordt nogal eens overdreven, maar de gemiddelde lesmethode maakt mij ook niet erg gelukkig. De leerlingen lezen en schrijven teksten zonder dat daar een koppeling tussen is. De onderwerpen zijn niet echt prikkelend of relevant. Vragen gaan over de structuur van een tekst of de betekenis van een vergelijking, maar de leerling doet verder niets met deze informatie. In de Woordenaars-lessen staat steeds een prikkelend thema centraal, waarover de leerlingen lezen, spreken en schrijven. Leerlingen steken iets op over algemeen maatschappelijke onderwerpen, leren analyseren, redeneren en vooral: verwoorden en onderbouwen wat zij denken. Actief meedoen is leuk én nodig voor het volgende lesmoment. Zo zijn leerlingen actief betrokkken in elke les.

Veel leraren Nederlands herkennen ook het probleem dat leerlingen wel nieuwe woorden en betekenissen leren reproduceren, maar dat zij die nieuwe woorden niet juist kunnen gebruiken in een nieuwe zin of context. Docenten van andere vakken merken bijvoorbeeld bij toetsen en examens in de bovenbouw dat algemene schooltaalwoorden niet bekend zijn. Per periode worden de Woordenaars-lessen daarom aan één ander vak gekoppeld (geschiedenis, wiskunde, aardrijkskunde, of biologie) zodat het gebruik van die nieuwe kennis, vaardigheden en begrippen de grenzen van het vak overstijgt. Om de actieve woordenschat te vergroten, staan bij elk Woordenaars-thema vijf begrippen centraal, die in elke les terugkomen en actief gebruikt worden door de leerlingen. Bij Word Generation is met name dit aspect bewezen succesvol, waarbij de nadruk ligt op begrippen in de ‘academic language’ oftewel schooltaal.

Aanpassingen

De derde kwestie is schrijfvaardigheid. Vaak wordt verondersteld dat leerlingen vanzelf leren schrijven als ze maar voldoende lezen en fatsoenlijk leren spellen. Schrijfopdrachten worden overgeslagen: geen tijd voor. Maar leerlingen hebben expliciete aanwijzingen nodig en bouwstenen waarmee zij zinnen en alinea’s bouwen, beschrijft Judith C. Hochman in The Writing Revolution. De nadruk moet op korte stukjes tekst liggen, en niet op spelling. Op het niveau van zinnen en alinea’s hebben leerlingen vervolgens feedback nodig. Voor schrijfopdrachten is ook een betekenisvolle context van belang. Woordenaars verenigt deze ideeën in de korte schrijfopdracht die steeds de afronding van het thema vormt, waarbij voorbeeldzinnen de leerlingen op weg helpen. Feedbackformulieren helpen bij een snelle, concrete terugkoppeling door klasgenoten en/of docent.

In mijn ogen laten we ons als leraren Nederlands te vaak beperken door de gekozen lesmethode, door tijdgebrek of door opdrachten van de schoolleiding. Niet onbegrijpelijk, maar we kunnen beter. Ik wil met Woordenaars bereiken dat docenten teruggaan naar de vraag wat echt werkt voor hun leerlingen. Probeer het eens uit!

2021-2022 is het startjaar van Woordenaars en het testjaar voor deze serie voor klas 1 m/h/v. Het lesmateriaal is gratis beschikbaar. Wie deelneemt aan de testgroep, deelt de ervaringen met de lesaanpak. Zo wordt gepeild of de aanpak werkt en wat succesfactoren zijn. Onderzoekers en leraren in opleiding mogen zich ook melden voor (deel)onderzoek. Verder zal in de loop van het jaar bekeken worden of er behoefte is aan een versie voor Nederlands als tweede/vreemde taal en zo ja, welke aanpassingen daarvoor nodig zijn. Daarom worden ook ISK-scholen en leraren Nederlands buiten Nederland van harte uitgenodigd om mee te doen in de testgroep. Meer informatie, een inkijkje in het lesmateriaal en aanmelden kan via de site: www.woordenaars.nl.