• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Doe wat ik zeg maar doe het nu

16 september 2021 door Marc van Oostendorp 6 Reacties

Photo by form PxHere

Een eigenaardigheid van menselijke taal – niet alleen van het Nederlands, maar van allerlei talen – is dat we dezelfde vorm gebruiken voor bevelen en adviezen: de gebiedende wijs. In sommige talen, zoals het Retoromaans, de kleinste taal van Zwitserland, wordt er wel verschil gemaakt., maar in het Nederlands of bijvoorbeeld het Engels is er qua vorm geen verschil tussen ‘Doe wat ik zeg!’ en ‘Doe maar wat je leuk vindt!’

In het nieuwe nummer van Linguistics and Philosophy staat een artikel van de Australiër Sam Carter over deze kwestie. Er wordt wel gedacht dat bevelen en adviezen in zekere zin letterlijk genomen hetzelfde betekenen: ‘doe wat ik zeg’ en ‘doe wat je leuk vindt’ zijn allebei adviezen en hoe dwingend zo’n advies is, hangt af van de context. Maar volgens Carter is zelfs de letterlijke betekenis verschillend.

(Dat verschil tussen letterlijke betekenis en een betekenis afhankelijk van de context klinkt misschien een beetje gek, maar het is een bekend onderscheid. ‘Kun je mij het zout aangeven?’ is letterlijk een informatieve vraag, maar in de context vaak een bevel.)

Combineren

Carters argumenten voor die stelling zijn nogal technisch – lees zijn artikel als je ervan overtuigd wil raken hoe ingewikkeld taal in elkaar zit – maar een voorbeeld van een argument is het gebruik van en en maar:

  • Doe wat ik zeg en doe het nu.
  • Doe wat ik zeg maar doe het nu. [vreemd]
  • Doe wat je wilt en doe het nu. [vreemd]
  • Doe wat je wilt maar doe het nu.

‘Doe het nu’ is in ieder geval in deze contexten duidelijk een bevel. Wanneer je het combineert met een ander bevel, zet je er en tussen (dat twee gelijke dingen aan elkaar schakelt). Maar, dat een tegenstelling impliceert, is in zo’n geval. Maar om het bevel ‘doe het nu’ te combineren met een advies heb je juist wel maar nodig en geen en.

Toch?

Carter wijst er ook op dat bijvoorbeeld in het Duits sommige bijwoorden gemakkelijk gebruikt worden bij bevelen en andere bij adviezen. Bloß is een voorbeeld van het eerste:

  • Iss bloß den Spinat, sonst wirst du bestraft.
    Eet bloß je spinazie, anders krijg je straf.
  • Iss bloß den Spinat, das stört mich nicht. [vreemd]
    Eet bloß je spinazie, dat stoort me niet.

Een bijwoord dat dan weer gemakkelijk met instructies gaat is ruhig:

  • Iss ruhig den Spinat, sonst wirst du bestraft.
    Eet ruhig je spinazie, anders krijg je straf.[vreemd]
  • Iss ruhig den Spinat, das stört mich nicht.
    Eet ruhig je spinazie, dat stoort me niet.

Voor het Nederlands kan ik dat ook wel navoelen: rustig gebruik je alleen bij adviezen, tenzij het rustig zijn zelf onderdeel is van het bevel (je krijgt straf als je niet rustig bent tijdens het kauwen op spinazie). Bloß is iets lastiger te vertalen, het woordenboek geeft toch, maar ‘Eet toch je spinazie, dat stoort me niet’ vind ik niet zo vreemd. Hebben wij wel een bevelend bijwoord?

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: imperatief, semantiek

Lees Interacties

Reacties

  1. Henk Wolf zegt

    16 september 2021 om 10:51

    Je kunt in elk geval een eenduidige bevelslezing afdwingen met:
    – ogenblikkelijk (en vergelijkbare bijwoorden);
    – verdorie (en vergelijkbare vloeken);
    – op (als resulatief werkwoordpartikel).

    Beantwoorden
  2. Peter-Arno Coppen zegt

    16 september 2021 om 13:04

    ‘Eet nou je spinazie, dat stoort me niet’ klinkt wel erg gek.

    Beantwoorden
    • Peter-Arno Coppen zegt

      16 september 2021 om 13:05

      Of met een combinatie van bijwoorden:
      ‘Eet nou toch je spinazie, dat stoort me niet’

      Beantwoorden
  3. Berthold van Maris zegt

    17 september 2021 om 14:58

    Dat we in het Nederlands dezelfde vorm gebruiken voor een advies en een bevel lijkt me niet helemaal waar. Je gebruikt bij een advies (vaak?) een andel modaal partikel dan bij een bevel. En je doet (vaak) andere dingen met de intonatie. Dat partikel en die intonatie maken toch ook deel uit van de “vorm” (“constructie”)? En in beide gevallen kun je natuurlijk ook gewoon vraagzinnen gebruiken en ook bewerende zinnen trouwens. Dus de relatie tussen vorm en betekenis is hier veel ingewikkelder dan hierboven verteld wordt.
    Daarnaast is het de vraag of woorden als advies en bevel de juiste termen zijn om alle betekisnuances te beschrijven.

    Beantwoorden
    • Marc van Oostendorp zegt

      18 september 2021 om 08:58

      Het is zeker ingewikkelder dan in de eerste zin van dit stukje wordt gezegd. Daarom staan de andere zinnen er ook achter. En een link naar het oorspronkelijke onderzoeksartikel.

      Beantwoorden
  4. Berthold van Maris zegt

    19 september 2021 om 16:06

    De “andere” zinnen gaan daar niet echt op in. Mij lijkt dat het “probleem” dat je aankaart geformuleerd wordt vanuit een verkeerde (ik denk te structuralistische) aanname. In je blog dus. Of de blog een goede weergave is van het artikel, weet ik niet want ik ga het artikel niet lezen.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Anouk Smies • Ik ben geen natuurlijk persoon

Elk antwoord dat niet uit het hart komt
heet geleende kennis en vervalt
Ik draag alleen bij
aan de wereld die ik verlang

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Agenda

26 mei 2025: promotie Viorica Van der Roest

26 mei 2025: promotie Viorica Van der Roest

22 mei 2025

➔ Lees meer
25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

21 mei 2025

➔ Lees meer
21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1920 Cyriel Moeyaert
➔ Neerlandicikalender

Media

Memory, War and Translation

Memory, War and Translation

22 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d