De bundel Bezette stad van Paul van Ostaijen vestigt op allerlei manieren de aandacht op het feit dat ze gemaakt is, en dat ze in een bepaalde tijd gemaakt is. De exuberante typografie, de manier waarop letters over de pagina’s zijn gestrooid: dat alles maakt het onmogelijk om te negeren dat iemand de woorden op papier heeft gezet. De talloze verwijzingen naar vooral de populaire cultuur van honderd jaar geleden én de Grote Oorlog plaatsen het nadrukkelijk in de tijd.
En toch heeft Matthijs de Ridder met zijn boek Boem paukeslag iets oorspronkelijks gedaan: hij heeft een boek geschreven over een bundel dat gebouwd is rondom de totstandkoming van die bundel. Het boek begint een paar maanden voor het ontstaan ervan, als Van Ostaijen met zijn ziel onder zijn arm in Berlijn zit. Het is 1920 – wanneer komt er eindelijk eens een einde aan de oorlog die al twee jaar geleden afgelopen was? De nieuwe maatschappij die erna zou komen, komt daar nog wat van? En hoe moet het eigenlijk met de avantgarde-kunst die gaandeweg lijkt vast te lopen?
Vervolgens beschrijft De Ridder de belangrijkste gedichten uit Bezette stad uitvoerig, in ongeveer de volgorde van hun ontstaan, en met behalve aandacht voor hun boodschap en hun vorm, ook vaak voor het ontstaan ervan. Waarom heeft het woord zeppelin als enige in de bundel een vorm die iconisch is – de vorm dus van een zeppelin?
De Ridders enthousiasme, voor Van Ostaijen en voor Bezette stad, dat hij rekent tot het beste dat de Europese avantgarde aan poëzie heeft voortgebracht, werkt aanstekelijk. Ik vind dat nu bijvoorbeeld ook, dat Bezette stad het beste is van de Europese avantgarde. Je hebt soms iemand nodig die je bij de hand neemt om te laten zien: kijk, dit is bijzonder, en dit. En in een bundel als deze, die zo duidelijk als doel had om de eigen tijd te weerspiegelen – De Ridder laat zien dat er twee stromen door het boek lopen, een persoonlijke en een over de buitenwereld – werkt zo’n “biografische” vorm heel goed. De vele voetnoten die er nodig zijn om filmtitels en liedteksten te verklaren krijgen zo zelf ook nog enige inbedding. Je komt even te leven in het Berlijn en het Antwerpen van honderd jaar geleden, en voor niemand was de bundel, dit meesterwerk, zo goed te begrijpen als voor wie toen leefde.
Matthijs de Ridder. Boem paukeslag. Op strooptocht door Paul van Ostaijens Bezette stad. Pelckmans, 2021. Bestelinformatie op internet.
Laat een reactie achter