• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Etymologica: de Engelse leenwoorden gentleman, humbug en hype

22 november 2021 door Arend Quak 1 Reactie

Dat het Nederlands de nodige Engelse leenwoorden heeft overgenomen, is voor iedereen duidelijk. Die woorden hebben soms een verrassende herkomst.

gentleman zelfstandig naamwoord ‘wel opgevoed man’.

Nieuwnederlands gentleman ‘beschaafd man; man van stand’ [1847; Kramers, Kunstwoordentolk], Ieder vriend des vaderlands, ieder gentleman van gezonde beoordelingskragt, besloot hy, zal my toestemmen, dat thans veele operaties konden uitgevoerd worden, waarby een Britsch leger volstrekt moet medewerken [1899; De Nieuwe Haagse Nederlandse Courant].

Overgenomen uit Engels gentleman ‘edelman’ [1275]. Dit gaat als leenvertaling terug op Frans gentil­homme ‘edelman’ [1080], een samenstelling van Frans gentil ‘adellijk’ en homme ‘man’. Op hetzelfde Franse woord gaat in het Nederlands ook een ouder gentelman ‘edelman’ terug, vergelijk Vroegnieuwnederlands Zo zegh ick hier nv openbaer Twyf zou de man best deruen, dan de man twyf mach Tes onlancx ghebuert Bin de vlaemssche paelen spracxse zonder draelen dat een gentelman ghynck buter myle malen end een wyf aan hem zeluen nochtans had hy van een ander mans wyf [1545; WNT], en Om Gods wille mijn gentilman ‘in godsnaam, mijn waarde’ [WNT; 1601]. Dit is echter verdwenen voordat het Engelse woord in de negentiende eeuw werd overgenomen.

humbug zelfstandig naamwoord ‘bluf, schijnvertoon’.

Nieuwnederlands Wij waren eerst geneigd de zaak voor een humbug te houden, omdat geen naam ge­noemd, […] [1845; NRC], Zij [… ]vond wel iets waars in zijne woorden, door zijn humbug heen [1901; WNT], Hij had daar (op een spiritistische séance) zóóveel krank­zinnigheden zien vertoonen, zóóveel verbijsterende humbug, dat enz. [1907; WNT].

Het woord is ontleend aan Engels humbug ‘bedrog, onzin’ [1751] ‘het door grote woorden aan zich (of iets) de schijn trachten te geven van meer dan men (het) is; een zaak die slechts in schijn iets betekent’. Het woord komt voor het eerst voor in het boek The Student (1750-51). Het woord is ontstaan als groepstaal, waarschijnlijk onder studenten, en is van onbekende herkomst, al wordt er wel gedacht aan verband met humming bug ‘zoemend insect’, dus iets dat zeer klein is, maar toch lawaai maakt. De Nederlandse attestatie uit 1845 staat in een Engelse context en wordt ook al in het schriftbeeld door cursivering als een Engels citaat gemarkeerd.

hype zelfstandig naamwoord ‘rage’.

Nieuwnederlands Daartoe is hij gestart met een solo-carrière, die hem meteen al de nodige kritiek heeft opgeleverd op beschuldiging van “hype”. [1974; Het Parool], Onder het woord “hype” wordt doorgaans een groep of een solist verstaan die middels niet geringe publici­teitscampagnes in de belangstelling wordt gebracht. [1977; Nieuwsblad van het Noorden].

Een hype is een verschijnsel dat tijdelijk bovenmatige media-aandacht krijgt en daardoor be­lang­rijker lijkt dan het in werkelijkheid is. Het gevolg van dit zichzelf versterkende me­chanisme kan zijn dat iets dat zich als een ogenschijnlijk verwaarloosbare kleinigheid voor­doet, uitgroeit tot een werkelijk belangwekkend verschijnsel. Het gaat om een Engels woord, dat is afgeleid van Grieks hyper ‘boven’. Hypes worden ofwel bewust in gang gezet en hebben dan het karakter van een reclamestunt, of ze ontstaan spon­taan door elkaar verster­kende drijfveren van de consu­men­ten of de pro­ducenten van nieuws: nieuwsconsumenten hebben de neiging iets als belangrijk te be­schouwen wanneer nieuwsproducenten er aan­dacht aan besteden, waarna nieuwsprodu­cen­ten ertoe overgaan meer over het verschijnsel te berichten, omdat nieuwsconsu­menten het kennelijk als belangrijk beschouwen. Gezien de attestaties lijkt het woord te zijn ontstaan in de muziek­branche.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Etymologica, etymologie, leenwoorden

Lees Interacties

Reacties

  1. jan willem bonsema zegt

    23 november 2021 om 04:52

    bij ” humbug” had toch even vermeld moeten worden dat het woord zijn weg had gevonden in het nederlands, door heer Srooge in Christmas Carol :” bah, humbug” !

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vertalen

Geloof my vry, wat andren snoeven;
Die d’ echten smaak en geur wil proeven,
Drink’ uit de oorspronkelijke flesch!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

JUNI ’57

Met niets meer bij me dan het te vlug geleefde,
nog in de flarden van haar vertrek gekleed,
loop ik het land op om naar de lucht te kijken
en hoe mijn liefde allengs in niets meer leek
op die voor haar.

Het is een juninacht – de kortste nacht
bijna. Ik voel met mijn hoofd het hooi van de opper
waartegen ik zit. Ik zie een blijvende
zonsondergang boven een vuurtorenlicht
en weinig sterren.

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1991 Cornelis Stutterheim
➔ Neerlandicikalender

Media

De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d