Het aantal klanknabootsingen in het Nederlands is beperkt – er zijn dus slechts weinig woorden gevormd op grond van de klank die het genoemde produceert. Koekoek is ongetwijfeld het bekendste voorbeeld hiervan. Maar er zijn meer potientiële klanknabootsingen die minder bekend of herkenbaar zijn. Hieronder drie voorbeelden daarvan.
haaibaai zelfstandig naamwoord ‘vinnige vrouw’.
Nieuwnederlands heibei, haaibaai ‘helleveeg, feeks’: (De vrouwen) van Lacedaemonien, de welcke voor stercke hay-bayen gehouden werden. [1642; WNT], t’ Is al ketelachtigh te stubbelen met die Heybeyen. [1644; WNT], ’t Is geen haaibaai (geen ruw vrouwspersoon, geen ”schreeuwster”) [1900; WNT]. Al in 1285 komt het woord voor in de toenaam weitkijn heybey, die wordt genoemd in een Gentse rekening van inkomsten (VMNW).
Het woord is waarschijnlijk afgeleid van het zwakke werkwoord heibeien, haaibaaien ‘overmatige drukte of getier maken, te keer gaan’ en ‘roezemoezen, kijven, schelden’: Als ik je daar een welgekleede Vrouw … als een regte helleveeg zie heibeijen[1785; WNT]. Waarschijnlijk gaat het om een reduplicerende vorm met klanknabootsing.
hoempa zelfstandig naamwoord (verouderd) ‘straatmuzikant’.
Nieuwnederlands hoempa ‘straatmuzikant; muziek van straatmuzikant’: Het waren waarlijk geen hoempa’s, zooals ons de muziek in de novelle get[iteld] “De Overste” van A. A. Beekman op zoo’n alleraardigste wijze geschetst werd [1889; Zutphensche Courant], … huurde hij een stuk of wat musici, in het genre dat men wel eens oneerbiedig “hoempa’s” noemt [1896; Het Volksdagblad], De hoempa’s zorgden voor de nodige vrolijkheid. [1976; WNT].
Waarschijnlijk gaat het om een klanknabootsend woord.
hum tussenwerpsel als uiting van aarzeling.
Nieuwnederlands hum ‘uiting van aarzeling, terughoudendheid, bedenking, lichte of voorgewende ontevredenheid, verwondering enz.’: Hum, hum, grommelde Oom, dan zou enz.[1785; WNT], Neel antwoordde met eenen drogen “hum, hum”, die wel geen neen beduidde, maar ook voor geen ja kon doorgaan. [1874; WNT].
Dit tussenwerpsel wordt vaak gezien als bijvorm van het persoonlijke voornaamwoord hem, maar het is eerder een klanknabootsing van het schrapen van de keel.
Wouter van der Land zegt
Dank voor dit leuke stuk.
“Koekoek is ongetwijfeld het bekendste voorbeeld hiervan.”
Ik denk niet dat ‘koekoek’ de bekendste is. ‘Waf’ en ’tikken’ komen denk ik in elk geval vaker voor.