Het Japans heeft woorden als bīru ‘bier’, garasu ‘glas’ en karan ‘kraan’ van het Nederlands, een blijk van de tijd dat wij als enige westerlingen zaken mochten doen met het land van de rijzende zon. Maar heden kennen wij meer van hun taal dan omgekeerd, getuige een lijst van aikidō tot zen.
Een bijzondere verhouding
Met de verbanning van de Portugezen uit Japan in 1639 was de sakoku dan echt begonnen, de ‘afsluiting van het land’ die ruim twee eeuwen van kracht bleef. Alle westerlingen werden geweerd, behalve Nederlanders. Zij waren als handelaren evenwel beperkt tot verblijf op het kunstmatige eiland Deshima in de baai van Nagasaki en mochten slechts eens ieder jaar—later iedere vier jaar—afreizen naar Edo (thans Tōkyō) voor een bezoek aan de shōgun. Het was hij, niet de keizer, die zeggenschap over het rijk had in die tijd.
Zo waren de Nederlanders ook meteen de vertegenwoordigers van westerse beschaving en wetenschap, die gretig onderzocht werden door Japanse geleerden in het raamwerk van de rangaku, de ‘Hollandkunde’, in wezen de ‘Westenkunde’. Waren werden ingevoerd, boeken vertaald en daarmee ook aardig wat woorden overgenomen, waarvan een deel nog steeds voortleeft in het Japans, zoals konpasu ‘kompas’, mesu ‘scalpel’ en renzu ‘lens’. In andere richting was de kennisoverdracht gering, want de Nederlanders ter plekke hadden weinig vrijheid in dit gesloten land.
Halverwege de negentiende eeuw kwam de afsluiting van Japan ten einde toen Amerikaanse krijgsschepen binnenvoeren en openheid tot handel en betrekkingen afdwongen. Het rijk ging zich in hoge vaart vernieuwen naar voorbeeld van het Westen, maar het Nederlandse hoofdstuk was voorbij. De herontmoeting honderd jaar later in Indië was voor ons een grote ellende.
Een rijk van belang
Sinds de ‘ontdekking’ van Japan in de zestiende eeuw hebben westerlingen met grote belangstelling gekeken naar deze beschaving aan de andere kant van de wereld. Zelf namen deze verre oosterlingen zich ooit voor een eigen kracht in de wereld te worden, in wedijver met het Westen. De uitbreiding van het Japanse rijk werd gedacht als bij hemelse machtiging, onder een keizer die boogde op afstamming van de zonnegodin Amaterasu.
Een grote, schokkende nederlaag in de Tweede Wereldoorlog deed die droom verwaaien, maar Japan herstelde zich op wonderlijke wijze en werd de wereld van de toekomst, van zware nijverheid, hoogwaardige vervaardiging en neon-verlichte straten, zodat thans tig bedrijven uit dat land bij naam bekend zijn in de wereld: Kawasaki, Nintendō, Sony, Toyota, noem maar op.
Doch Japan heeft evengoed eeuwenoud erfgoed bewaard. Tienduizenden houten shintō-schrijnen van het volksgeloof worden liefdevol onderhouden en in schone tempels vertoeven toegewijden van zen en ander boeddhisme. Met geestelijk belang en waardigheid wordt een weelde aan vechtkunsten beoefend, aikidō, jūdō, karate en meer, terwijl de bereiding van voedsel nergens anders ter wereld zodanig tot een kunst verheven is, tot groot genot van liefhebbers van onder meer sushi en sashimi.
Een lijst
En dus is het nauwelijks een verrassing dat er veel uit de Japanse taal zo ver mag reiken. Maar voor een volk dat tamelijk afgelegen woont en voor een taal die buiten eigen land weinig wordt begrepen, laat staan gesproken, blijft het een opmerkelijke verdienste, een voorbeeld voor de wereld. Dat vraagt om een lijst van bekende Japanse woorden en namen, elk uiteraard voorzien van zijn letterlijke betekenis.
Aan deze lijst is trouwens ook te zien hoe een groot deel van de woordenschat wordt gevormd door zogenaamde kango ‘Chinese woorden’ in tegenstelling tot wago ‘Japanse woorden’. De Japanners hebben in de loop der eeuwen behalve veel zeden ook menig woord van de Chinezen overgenomen, zoals kango, en daar vervolgens nieuwe samenstellingen mee gemaakt, zoals wago. Een inheemse aanduiding voor Japanse woorden is yamato kotoba..
Verwijzingen
Matsumura, A., Daijirin, derde uitgave (Tōkyō, 2006)
Philippa, M., e.a., Etymologisch Woordenboek van het Nederlands (webuitgave)
Sijs, N. van der, Nederlandse woorden wereldwijd (Den Haag, 2010)
Stadt, P.A. van de, Nichi-Ran jiten (webuitgave)
Laat een reactie achter