Het is al regelmatig genoemd en misschien nog wel vaker betreurd, maar bij mijn weten nauwelijks geanalyseerd: er bestaat geen echte literaire polemiek meer in Nederland. Waar in het verleden schrijvers andere schrijvers in stukken scheurden en die stukken als confetti over hun pagina’s strooiden, heerst nu alom pais en vree. De jonge dichteres Evi Aarens noemde in haar eigen polemiek op deze site die traditie ‘geradicaliseerd’ en ‘cholesterolproza’ om er meteen aan toe te voegen dat het niet aan haar besteed was.

Ik ken een paar potentiële verklaringen voor het verschijnsel. Sommige mensen zullen zeggen dat dit type ‘cholesterolproza’ eigenlijk testosteronproza was, alleen mogelijk in een tijd dat de literatuur een rots was van mannetjesapen. Spiegelbeeldig daaraan zullen anderen zeggen dat het niet meer kan omdat iedereen zo fijngevoelig is geworden en dat je dus niks meer kan zeggen. Mijn favoriete verklaring is dat de dood van de polemiek, zoals alles, de schuld is van de sociale media. Vroeger moest de sensatiebeluste gnuiver wachten tot de bijlage CS van NRC Handelsblad weer een artikel van Willem Frederik Hermans had, nu kan hij iedere avond zijn lol wel op het internet op. De opgewonden toon is nu zo alom aanwezig dat er geen literatuur meer van gemaakt kan worden.

Wat ik dan weer minder goed vind aan mijn favoriete verklaring: dat hij de polemiek tot een volkomen minderwaardig genre maakt. Nu is er ook van alles en nog wat niet leuk aan het genre – de cabareteske neiging om op de bühne te spelen, de neiging überhaupt om grapjes te willen maken –, maar er is ook iets moois aan: het is een manier om grote liefde voor de letteren uit te drukken. Kwaad worden is weliswaar in het dagelijks leven een wat verwrongen vorm van liefdesbetuiging, maar in de literatuur geldt om redenen dat een hartstochtelijke liefdesverklaring aan de letteren niet werkt – misschien omdat de beste liefdesverklaring gestamel is, en de literatuur geen gestamel kan verdragen, of in ieder geval geen gestamel gericht aan haar adres: ‘ik wil het helemaal zeggen / maar kan het toch niet zeggen’ volstaat niet als een ode aan de poëzie.

Wat ook de verklaring is, nergens wordt de dood van de polemiek zo goed geïllustreerd als in contemporaine pogingen tot polemiek. De schrijver Marc Schoorl was zo aardig ons zijn boekje De ongenietbare tijdgenoot. Hermansiana of hoe bedonderd Nederland bewondert toe te sturen. Schoorl lijkt me een sympathieke persoon, met een grote liefde voor de schrijver. In dit boekje maakt hij zich enorm druk over een recent verschenen bundel met allerlei artikelen over Hermans, en dan in het bijzonder de bijdrage van L.H. Wiener aan die bundel.

Het maakt allemaal vooral een wat machteloze indruk:

Wiener:‘Je kunt je genen niet ontkennen.’ Vind ik ook een rare. Wat is dat voor zin? Voor onzin? Je tenen kun je ook niet ontkennen. En je kunt je hersenen niet denken. Maar je kan wèl zeggen: je kunt niet ontkennen dat je genen hun invloed doen gelden. Of iets dergelijks.

Slordig, dat is het.

Je kunt niet ontkennen dat je tenen aan je voeten zitten, denk ik dan. Maar vooral: wat maakt het nu precies uit wat Wiener precies schreef. Ik zie iemand bezig met zich enorm opblazen omdat dit nu eenmaal moet, en omdat hij bekrompen is. Schoorl is bijvoorbeeld boos dat hij in september niet bij de onthulling van de gedenksteen van Willem Frederik Hermans in de Nieuwe Kerk in Amsterdam mocht zijn. En dat terwijl Peter van Zonneveld er die dag niet bij kon zijn omdat hij ziek was! Waarom mocht Schoorl toen niet op die stoel zitten van de voorzitter van het Willem Frederik Hermans Instituut!

Het is het niveau van een dorpsrel, de oude dame die verontwaardigd is dat er tijdens de jaarlijkse bingo-avond geen rekening is gehouden met het feit dat zij geen zoete drankjes lust. En misschien is dat waarom de literaire polemiek dood is: de pretentie dat het ergens om ging, dat het allemaal echt vreselijk belangrijk was wie wat waarover schreef, is weg.