• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Extra loon voor je eigen kostuum

29 december 2021 door Marc van Oostendorp Reageer

Gerard van Honthorst, Luitspeelster, 1624.

Het aardigst van het boekje Gouden diva’s van Olga van Marion is misschien de nadruk op de methode. Het boekje, met als ondertitel ‘De eerste Nederlandse actrices en hun sporen in de literatuur’ is een uitwerking van de Bert van Selm-lezing die ze eerder dit jaar gaf. Het gaat om die sporen: heel veel is er niet bekend over de eerste vrouwen die, in de zeventiende eeuw, aan het toneel gingen, maar door op heel veel verschillende manieren onderzoek te doen, wist Van Marion toch veel boven water te halen over vrouwen als Susanna van Lee (1630?-1700) en Ariana van den Bergh (1626/28-1661).

Zo blijken die eerste actrices van alle markten thuis te zijn geweest. Behalve acteren moesten ze eigenlijk ook kunnen dansen en zingen. Van den Bergh was daarnaast ook nog toneelschrijfster.

Uit een opmerking in een klucht van het toneelgezelschap Nil Volentibus Arduum leidt Van Marion af dat Van Lee ook thuis een soort kroeg moet hebben gehad. In dat stuk zeggen een paar mannen na een bezoek aan de Amsterdamse Schouwburg “Passeeren we een uurtje tot Eekouts, of in de kélder hiernaast.” Eekhout was de naam van Susannes man, en de naam die zij zelf ook gebruikte. In de stadsarchieven vond Van Marion bewijs dat ook Van den Bergh er een kroeg naast moet hebben gehouden. In die archieven bevindt zich een klacht van buurtgenoten over pijpestelderij in het huis van Van den Bergh, die ‘waard’ wordt genoemd – kroegbaas. Uit historisch onderzoek blijkt dan weer dat vrouwen indertijd in Amsterdam een belangrijke rol speelden in de verkoop van alcohol.

Andere bronnen moeten omzichtiger worden behandeld, maakt Van Marion duidelijk. De portretten die er van actrices werden gemaakt waren vaak idealiseringen, bijvoorbeeld waar het ging om de prachtige kleding. Want ook het maken van kostuums was een activiteit die de actrices zelf moesten ondernemen. Dat leidde Van Marion dan weer af uit de schouwburgrekeningen, waarop actrices die met eigen kleding kwamen extra werden betaald voor die kleren.

Ongeveer de tweede helft van het boekje gebruikt Van Marion voor een net wat andere vraag: op welke manier veranderde de toneelliteratuur zelf door de komst van de actrices? Deze vraag onderzoekt ze hier vooral kwantitatief: simpelweg door te tellen hoeveel tekst er in de mond van vrouwen werden gelegd. Dat blijkt aan het eind van de zeventiende eeuw, toen de vrouwelijke acteur inmiddels gemeengoed was, aanmerkelijk meer te zijn dan aan het begin, toen vrouwenrollen nog door mannen in travestie werden gespeeld. Dat leidt tot de voorzichtige conclusie dat vrouwen in de loop van de tijd echt serieuzer werden genomen, al was het tekstaandeel van vrouwen nooit meer dan een derde en zelden meer dan een kwart. Vooral in het ernstige toneel bleven mannen lang de boventoon voeren.

Dat zijn allemaal interessante zaken, maar minstens even opwindend vind ik dat Van Marion laat zien hoe je door allerlei heel verschillende bronnen te bestuderen en de bevindingen met elkaar te combineren een razend interessant beeld krijgt van mensen van wie je anders zou vermoeden dat ze voor altijd in de mist van de tijd verdwenen waren. Het verleden wordt steeds rijker.

Olga van Marion. Gouden diva’s. De eerste Nederlandse actrices en hun sporen in de literatuur. Primavera Pers, 2021. Bestelinformatie bij de uitgever.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 17e eeuw, Ariana van den Bergh, recensies, toneel

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • De wenschen

Naauwlijks vraagt hy geld en goed,
Of hy zwemt in overvloed.
Straks begeert hy vrouwenmin:
Hy verzadigt zich daar in.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

In de juniavond was het dorp leeg,
uilen zoefden over,
iedere rieten pyramide zweeg.
 

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

5 september 2025: Jaarcongres van de Werkgroep Zeventiende eeuw

5 september 2025: Jaarcongres van de Werkgroep Zeventiende eeuw

15 juni 2025

➔ Lees meer
20 juni 2025: Presentatie Vertalen wat er niet staat

20 juni 2025: Presentatie Vertalen wat er niet staat

14 juni 2025

➔ Lees meer
14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

11 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1834 Jan ten Brink
sterfdag
2020 Hans Ekkel
➔ Neerlandicikalender

Media

De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

10 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d