Anonieme peer review is een fascinerend onderwerp voor studie van beleefdheid. Ja, beleefdheid is een eerbiedwaardig onderzoek, dank u wel voor het vragen. Wat doen mensen precies als ze beleefd zijn? En waarom geldt het bijvoorbeeld als beleefd om dingen indirect te zeggen? Dat zijn het soort vragen waarnaar beleefdheidsonderzoek wordt uitgevoerd, en omdat veel beleefdheid een kwestie is van taal, is het ook een taalkundig onderwerp.

Een populaire theorie over beleefdheid gaat over gezichtsverlies – dat is wat je probeert te vermijden, voor je gesprekspartner, maar ook voor jezelf. Je zegt daarom niet rechtstreeks dingen die de waardigheid van een van de gesprekspartners aantasten. Je zegt niet “jij bent een nitwit”, maar eigenlijk ook niet “ik ben een nitwit”, want dat brengt de ander in een lastig parket – die moet jouw gezicht dan zien te redden.

Dit is waarom peer review zo interessant is: het is de beoordeling van een deskundige van het werk van een andere deskundige, en in zo’n beoordeling moeten ook alle kritische noten worden gekraakt. Maar daarbij is de beoordeling ook nog eens anoniem. Wie het gevoel niet kent dat een reviewer eens even flink zijn frustraties heeft zitten botvieren op jouw prachtige werk, is geen beroepsonderzoeker. Er is zelfs een speciale Facebook-groep waar mensen grappen maken over Reviewer 2 (het cliché wil dat de eerste reviewer je artikel prijst, en de tweede dan heel onaangenaam wordt).

Het was dan ook een briljant idee van de onderzoekers Tatiana Larina en Douglas Mark Ponton om voor het Journal of Politeness Research een artikel te schrijven waarin ze verschillen onderzoeken tussen Russische en Engelse peer reviewers. Het artikel heeft bovendien een van de briljantste titels die een artikel ooit gehad heeft: I wanted do honour your journal and you spat in my face. (Stel je voor dat je voor een tijdschrift een artikel moet reviewen dat zo heet, en dat je dan vindt dat het veel fouten bevat.)

De resultaten zijn misschien niet eens zo verrassend., om niet te zeggen dat stereotype beelden bevestigd blijken te worden. De Engelsen waren veel indirecter dan de Russen. Waar de laatsten gemakkelijk een oordeel vellen als “Dit artikel is onduidelijk”, zou een Brit er dan op zijn minst aan toevoegen dat dit slechts een eigen oordeel is van de reviewer:

• The author, I would suggest, needs to revisit the following issues.
• I’m not sure the term ‘proximity’ is appropriate in this context.

Russische reviewers drukken zelfs regelmatig grote zekerheid uit: ‘het is absoluut noodzakelijk dat dit artikel herschreven wordt’. Ook begonnen Engelse reviews vaker met eerst iets positiefs te noemen voor ze overgingen tot de kritiek.

Het waarom van zulke verschillen is nog niet zo gemakkelijk te duiden. Ja, cultuur: Russen zijn (vermoedelijk als Nederlanders) gehecht aan eerlijkheid, Engelsen aan gezichtsbehoud. Maar waarom zou dat gezicht ook nog zo’n rol spelen in een proces waarin de reviewer niet weet wiens artikel ze beoordeelt, terwijl haar eigen naam ook niet onthuld wordt? De auteurs houden het op empathie, maar je zou denken dat in precies dit domein empathie minder nodig is.

Ik vermoed dat het komt doordat het hele proces weliswaar double blind heet, tweezijdig anoniem heet, maar degene die de beoordeling natuurlijk weet dat zijn tekst gelezen wordt door iemand die alle namen kent: de redacteur van het tijdschrift. Beleefd ben je ook om aan iemand te laten zien dat je beleefd bent.