Dans bekijken met taalkundige middelen

Soms heeft een dans duidelijk een betekenis. Mensen die ernaar kijken kunnen min of meer navertellen wat er gebeurt in de Notenkraker. Hoe is dat mogelijk? Hoe stoppen de dansers betekenis in wat ze dansen en hoe halen de kijkers die betekenis er weer uit?

Over die fascinerende kwestie verschijnt binnenkort een artikel in het Journal of Semantics (hier is een gratis preprint). De auteurs proberen wat we weten over de betekenis van taal (de semantiek) toe te passen op dit nieuwe gebied. In het bijzonder nemen ze de Bharatnatyam onder de loep, een Zuid-Indiase vertellende dansvorm. Ze hebben een professionele danseres gevraagd van te voren opgegeven dansjes uit te voeren, en vervolgens hebben ze met de computer haar lichaamshouding, haar plaats in de ruimte en haar bewegingen geanalyseerd.

Bij die analyse blijken er inderdaad opvallende overeenkomsten te zijn tussen de manier waarop de danseres zaken uitdrukt en waarop mensen dat doen in taal. In gebarentaal, en trouwens ook in de gebaren die sprekers maken, wordt soms verschil gemaakt tussen personen door ze ergens in de ruimte neer te zetten. Ik praat over Jan en Piet en wijs voor Jan naar de ruimte links voor mijn buik en voor Piet naar de ruimte aan de rechterkant. Voortaan wijs ik ook steeds die plaatsen aan als het over hen gaat. Of ze wel of niet echt op die manier gepositioneerd werden doet er niet toe.

Precies op deze manier gaat de danseres te werk. Ze gaat op een verschillende plaats staan als ze uit wil beelden wat Jan doet dan wanneer ze wil uitbeelden wat Piet doet. Ze had er ook voor kunnen kiezen het verschil te maken door verschillende mimiek, een andere lichaamshouding, of zelfs een andere oriëntatie van haar lichaam. Dat alles doet ze niet, althans: die oriëntatie gebruikt ze ook wel, maar altijd in combinatie met een verschil in locatie.

Dit betreft, zeggen de auteurs, natuurlijk slechts één danseres in één van de vele danstradities die er op de wereld zijn, en dan nog een waarin het niet ongebruikelijk is om verhaaltjes uit te beelden. De analyse van dit materiaal is dan ook heel ingewikkeld, al is het maar omdat het hier een heel nieuw idee betreft – de analyse van dans met taalkundige middelen. Het is met al die beperkingen in ieder geval opvallend dat je inderdaad parallellen kunt zien, misschien omdat dans dit soort dingen aan taal ontleent, of andersom, maar nog waarschijnlijker doordat beiden iets onthullen van hoe mensen de wereld zien: verschillen tussen individuen zijn in wezen een verschil in locatie.

Ook dans die veel minder duidelijk een verhaaltje uitbeeldt zou volgens deze geleerden best eens voor dit soort analyses in aanmerking komen. Het gaat dan alleen over een wat abstracter verhaaltje: niet ‘de prins wordt verliefd op het meisje’, maar ‘twee mensen komen elkaar tegen’. Een van de auteurs heeft vorig jaar ook al een artikel gepubliceerd over de betekenis van muziek, waarin hij liet zien dat ook daar wel degelijk iets over te zeggen valt.

Langzamerhand gaat een wereld van betekenis open.

Full disclosure: Ik word bedankt in het dankwoord van het besproken artikel, vermoedelijk omdat ik vorig jaar een keer met de eerste auteur erover gesproken heb.