Te oordelen naar zijn pagina bij de DBNL was John Cruso niet meteen dé auteur waaraan iedereen denkt wanneer hij denkt aan de literatuur van de 17e eeuw. Er staat één werk van de schrijver op de pagina (zijn Epigrammata ofte winter-avondts tytkorting) en er is één artikel aan hem gewijd: in 1964, door J.C. Arens.

Maar nu is er ineens een omvangrijke studie over hem, een bijna 400 pagina’s tellend boek door de erudiete en hyperproductieve Britse neerlandicus Christopher Joby. Een boek dat laat zien hoe interessant Cruso was: misschien niet vanwege zijn verpletterende literaire genie, maar wel omdat hij een voorbeeld was van het literaire verkeer tussen de Lage Landen en Engeland in deze zeventiende eeuw.

Cruso was een tweede-generatie migrant in Engeland: zijn ouders waren protestantse vluchtelingen uit Vlaanderen, weggevlucht voor de religieuze intolerantie, en in Norwich terecht gekomen in de gemeenschap van zogeheten Strangers – een gemeenschap die in het Nederlands naar de hervormde kerk bleef gaan en economisch heel succesvol werd. Cruso, geboren in de vroege jaren 1590, werd een vooraanstaand lid van die gemeenschap, ouderling, en auteur en vertaler van militaire handboeken waarmee hij het Nederlandse militaire denken ontsloot voor een Engelstalig publiek.

Technologie

In het algemeen was Cruso – zijn familie was de inspiratie voor de naam van Daniel Defoe’s hoofdpersoon – iemand die een brug sloeg tussen de Nederlandse en de Engelse cultuur. Hij schreef zijn gedichten in beide talen en het is opvallend hoe goed hij op de hoogte was van wat er op het continent gebeurde. Zijn taal bewoog zich in de loop van de zeventiende eeuw mee met wat de trend was in de Nederlanden. Hoewel zijn ouders Vlaams moeten hebben gesproken, gebruikte Cruso de zich ontwikkelende standaardtaal. Joby laat bijvoorbeeld zien dat hij in zijn religieuze gedichten duidelijk beïnvloed was door de taal van de Statenvertaling. Als hij weleens dialect gebruikte (Vlaams, maar ook Antwerps) was dat om de draak te steken met de onnozele mensen die de taal gebruikten.

Hij gebruikte in zijn Nederlands ook eigenlijk geen Engelse woorden – wel, als het zo uitkwam Latijnse of Franse terminologie. Die talen moet hij allebei ook goed gesproken hebben, er woonde in Norwich trouwens ook een grote, bevriende groep Waalse Strangers. In zijn Engelse teksten over militaire techniek gebruikte wel een enkele keer Nederlandse termen (Vall aen, Vall aen), waarmee hij zijn bekendheid met de technologie demonstreerde en zijn gedeeltelijk Nederlandse identiteit bleef onderstrepen.

Ook op het gebied van literaire techniek bleek hij op de hoogte. Zowel in het Engels als in het Nederlands gebruikte hij de jambe, op dat moment in beide taalgebieden het dominante metrum, maar waren subtiele verschillen. Waar hij in het Engels de pentameter gebruikte, vijf jamben in een regel, gebruikte hij in het Nederlands overwegend de alexandrijn, zes jamben in een regel. Dat waren precies de vormen die zich in die twee talen ontwikkeld hadden. (Precies in de epigrammata die op de DBNL staan gebruikte Cruso overigens betrekkelijk veel pentameters.) Je kunt, kortom, aan Cruso’s werk niet zien dat hij in Norwich woonde en niet in Amsterdam. Zijn Nederlandse werk werd meestal ook in Nederland uitgegeven. Overigens is aan het eind van Joby’s boek een ruime selectie van Cruso’s Engelse én Nederlandse gedichten opgenomen.

Magistraal

Hoe die contacten precies verliepen, is niet helemaal duidelijk. Cruso had goede contacten met de Nederlandse gemeenschap in Londen en misschien ging veel contact op die manier. Maar de handels- en geloofsgemeenschap die de Strangers in Norwich waren hadden waarschijnlijk ook nog steeds contacten overzee. Ze waren en bleven Nederlanders, ook als ze elders geboren waren.

Wat dat betreft is het verhaal van Cruso een voorbeeld van hoe migranten succesvol kunnen worden in een nieuwe cultuur zonder hun oude cultuur op te geven. Dat heeft Joby met zijn magistrale studie over een minor poet overtuigend laten zien.

Christopher Joby. John Cruso of Norwich and Anglo-Dutch Literary Identity in the Seventeenth Century. D.S. Brewer, 2022. Bestelinformatie bij de uitgever.