Achter het achtervoegsel 15

Het is geen toeval dat juist bij benamingen voor bustehouders het achtervoegsel -ette zo populair is geweest. Geen enkel ander in het Nederlands gebruikt suffix drukt zo goed het verfijnde – of beter gezegd het geraffineerde – karakter ervan uit. In januari-aflevering van deze rubriek kondigde ik al aan dat het overvloedige materiaal mij noopte tot een extra aflevering over het suffix -ette en damesonderkleding. Vorige keer stonden vooral buitenlandse producten centraal, nu zal de aandacht vooral uitgaan naar bustehouders en korsetten van Nederlands fabrikaat.

Wala passen is pasvorm kiezen

Een van de grote beha-merken uit de jaren vijftig was Maidenform. In advertenties laat het bedrijf niet na er continu op te wijzen dat de échte Maidenform-bustehouders alleen in de Verenigde Staten van Amerika worden vervaardigd. En hoewel de Nederlandse markt veel onderkleding uit het buitenland invoerde, waren Nederlandse vrouwen niet volledig afhankelijk van import. Nederland produceerde zelf ook beha’s.

Zo treffen we in kranten uit de jaren vijftig onder de naam Walette pyjama’s, gaines (‘buikkorsetten’) en beha’s aan. De etymologie van die merknaam is vrij transparant. Deze artikelen zijn geproduceerd door Wala, een Rotterdams “speciaalhuis voor corsetten en bustehouders”, dat werd opgericht in 1921 en heeft bestaan tot 1995.

De Walette-beha, aldus de fabrikant, geeft u de lijn waar uw figuur recht op heeft. Hij – beha is opvallend genoeg een mannelijk woord – weet dat te bewerkstelligen met “dubbele, ruitvormig doorgestikte cups voor een goede steun” (Algemeen Handelsblad, 29 april 1958). De Walette is speciaal ontworpen voor het jeugdige figuur – “en de eerste beha legt de grondslag voor het figuur dat u later zult hebben…” (Het vrije volk, 22 mei 1958).

-ette plus -ette!

Als hij nog in de handel was, zou ik iedereen aanraden de Walette Plissette (ook gespeld als Plisette) aan te schaffen: twee ette-woorden voor de prijs van één (beha)! Het is overigens niet alleen de naam die daartoe aanleiding geeft. Kenmerkend voor de Plisette is dat hij een “beha met blijvend plissé” is (Het Parool, 29 april 1958). Verder voldoet deze BH ook aan alle eisen die de moderne vrouw aan haar foundation (‘onderkleding’) stelt: “Speciale modellering verleent de voorgevormde cups extra up-lift en vervolmaakt uw elegance” (Het Vaderland, 14 december 1960).

Wala vervaardigde niet alleen de Walette, maar was ook de fabrikant van het merk Roulette, “zozeer begeerd door de elegante vrouw” (Arnhemsche Courant, 18 juli 1958). Aan de populariteit van de beha’s van Roulette zullen de maar liefst zeven verschillende cupmaten zeker hebben bijgedragen (zie Het vrije volk, 27 april 1953). Door “de perfecte pasvorm” zijn alleen al in Nederland vele dames en meisjes gelukkig. Het geheim daarvan zit ‘m in de 4-delige, met tule gevoerde cups, die perfecte steun en goede separatie bieden (Het vrije volk, 24 maart 1959).

koel en luchtig

De Spinnerette de luxe heeft niet voor niets de toevoeging “de luxe” gekregen. Het is het duurste type BH van Lovable uit de advertentie die op 31 maart 1960 in het Parool verscheen. Als je de aanprijzing leest, weet je waarom. Het is “de koele, luchtige bra van koket geborduurde nylon-sheer; makkelijk wasbaar, zó droog! 4-delige rondgestikte cups; no-curl maagbandje, een “high beauty” in wit en geel. A, B en C-cup”.

Eigenlijk zou de Spinnerette de luxe – als type van het niet-Nederlandse merk Lovable – moeten zijn opgenomen in Achter het Achtervoegsel 13. Dat deze beha toch hier een plaats heeft gekregen, komt omdat Lovable een duidelijke band met Nederland heeft. Eind jaren vijftig nam dit bedrijf het besluit in Nederland een fabriek te vestigen die zich ging toeleggen op de productie van beha’s. Daarvoor was natuurlijk het nodige personeel nodig. Op 11 november 1958 roept Lovable bijvoorbeeld sollicitanten op voor de functie van all round monteur en all round uitsnijder in een nieuw op te richten fabriek in het oosten van het land (Twentsch dagblad Tubantia). Die zou uiteindelijk verrijzen in Zutphen.

Eind jaren zeventig ging het niet zo goed met de verkoop van beha’s. Een woordvoerder van Lovable wist wel waarom. Een van de oorzaken was de verslechterende economische situatie. Hierdoor gaven vrouwen minder geld uit aan kleding en daarbij beknibbelden zij het meest op onderkleding, die toch niet zichtbaar is. Daarnaast was er minder behoefte aan figuurcorrectie omdat vrouwen minder zwaar waren dan vroeger: zij kregen minder kinderen en letten beter op de lijn (Telegraaf, 3 januari 1980). Kort nadat Lovable was overgenomen door Lovable ItaIië legde een grote brand de fabriek in Zutphen grotendeels in de as. De productie werd hervat maar enkele jaren later moest de fabriek vanwege teruglopende verkoop en de economische recessie in 1984 alsnog de deuren sluiten (Erfgoedcentrum Zutphen).  

wetenschappelijk berekende heupwijdten

Een iconisch merk dat hier niet mag ontbreken is Pastunette. Het klinkt Frans woord maar de naam is zo Nederlands als maar zijn kan. Aan het woord ligt namelijk de woordspeling  “(’t) past u net” ten grondslag. De oudste vermelding voor dit product op Delpher heb ik gevonden in Het Vrije Volk van 9 april 1953. In een advertentie worden vrouwen beklaagd die worstelen met een korset waarbij de verhouding tussen taillemaat en heupwijdte niet deugt. Maar bij de Iduna Pas-Tunette zal dat nooit meer het geval zijn. Voor iedere taillemaat biedt dit korset namelijk “drie wetenschappelijk berekende heupwijdten”! Hoe heeft fabrikant Iduna dat gedaan? Bij het ontwerp van dit confectiekorset hebben ze de maten opgemeten van maar liefst 5000 Nederlandse vrouwen. Zo hebben zij met de Pas-Tunette een korset ontwikkeld dat voor 98 procent van de vrouwelijke bevolking geschikt is.

Op donderdag 8 oktober 1953 vond in de Schouwburg te Heerenveen een heuse korsettenshow plaats. Hoewel de show alleen toegankelijk was voor dames, konden mannen zich toch een beeld vormen van de avond door het lezen van een verslag in de Friese Koerier van 9 oktober 1953. Daaruit bleek dat de aandacht vooral uitging naar de vernieuwende Pas-Tunette, al zullen andere aanwezigen ook met belangstelling hebben gekeken naar een ander nieuw foefje: “een z.g. voedings-b.h. – voor dames die een baby voeden – met een ritssluiting in de cup”.  

Een korset was en is een zeer persoonlijk kledingstuk. Als er lezers zijn die na dit stukje overwegen een korset aan te schaffen, zorg er dan voor dat je je goed laat adviseren door een zogeheten corsetière (“Corsetière is een heel moeilijk beroep, waar een gedegen kennis van de menselijke anatomie voor nodig is”). Kun je die niet vinden, en die kans is tegenwoordig een stuk groter dan in de jaren vijftig, dan hoef je je geen zorgen te maken. Tegenwoordig laten vrouwen zich terecht niet meer in een keurslijf dwingen.