• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Trocheeën gaan over de liefde, jamben over godsdienst

18 april 2022 door Marc van Oostendorp Reageer

Grafiek uit het geciteerde artikel. Rood: drievoetige jambe, blauw viervoetige jambe, groen vijfvoetige jambe. Geel: (viervoetige) trochee. De cijfers verwijzen naar de woordenlijstjes linksboven. Dit zijn woorden die bovengemiddeld voorkomen in gedichten van deze soort.

Heel verrassend zijn de resultaten misschien niet, van een onderzoek dat een groep Europese onderzoekers – waaronder de neerlandica Alie Lassche – vorige week publiceerden. Ze vonden dat bepaalde vormen in gedichten overeenkwamen met de betekenis van die gedichten. Maar de methoden waarmee ze tot die bevindingen kwamen zijn wel interessant.

De dichters richtten zich op de metriek van gedichten in het Tsjechisch, Russisch, Duits, Engels en Nederlands. Dat zijn allemaal talen waarin in gedichten traditioneel beklemtoonde lettergrepen regelmatig worden afgewisseld met onbeklemtoonde. Als je regels begint met een onbeklemtoonde lettergreep (Natuur is voor tevredenen of legen) noem je zulke regels jambisch, als je ze begint met een beklemtoonde lettergreep (Liesje leerde Lotje lopen) noem je ze trocheïsch. Daarnaast kun je tellen hoeveel ‘voeten’ een regel heeft. Dat aantal voeten komt overeen met het aantal klemtonen in een regel: een vijfvoetige jambe begint dus met een onbeklemtoonde lettergreep waarna er vijf klemtonen komen.

Nu kun je een groot aantal historische gedichten nemen en daarvan door de computer laten bepalen in welk metrum ze geschreven zijn. Ook kun je door de computer laten bepalen waar het gedicht in grote lijnen over gaat, door woorden te tellen: in een liefdesgedicht komen vaker woorden als verlangen en mooi voor, in een religieus gedicht vaker bid en Heer. Vervolgens kun je zien of die vormelijke en inhoudelijke bevindingen met elkaar correleren. Een individueel gedicht kan best een excentriek metrum gebruiken om een bepaalde inhoud over te dragen – dat excentrieke metrum kan de inhoud juist door de excentriciteit versterken – maar de grote stroom van gedichten zouden een relatie te zien moeten geven.

Dat is dan ook precies wat de onderzoekers vonden. Jambische teksten waren verhevener, gingen vaker over plechtige zaken en bevatten meer schrijftaal terwijl trocheïsche gedichten volkser waren en gingen over aardse zaken zoals liefde, werk en plezier. Voor het Nederlands was het effect het sterkst, maar dat heeft mogelijk vooral te maken dat de voor onze taal gebruikte verzameling teksten het meest exclusief was: het bestond alleen uit liedteksten uit de vroegmoderne tijd, en bij liedjes is de associatie tussen vorm en inhoud mogelijk sowieso strakker, zoals ook voor andere talen gold dat de relatie tussen vorm en inhoud het sterkst was in oudere teksten. In de loop van de eeuwen zijn de dichters geïndividualiseerd, al blijft de stroom nog altijd voelbaar.

Dat er dat inhoudelijke verschil is tussen jambische en trocheïsche gedichten, is dus niet nieuw. Het hoort al heel lang tot de kennis van iedere poëzieanalyticus. Iemand die veel leest trekt uiteindelijk dezelfde conclusie als de computer. Maar dat je zulke duidelijke patronen als de bovenstaande kon zien – ook dus over het verschil tussen pakweg een drie- en een vijfvoetige jambe – is wel interessant om te zien.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: letterkunde, metriek, taalkunde

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vroeg en laat

’t Knopjen zweeg en hoorde ’t aan;
Maar de middag kwam haar wreken,
Deed heur’ boezem opengaan,
En de volle roos verbleeken.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

SLUIPEIKEN

O wat zijn de bomen prachtig,
die uit de grond zijn opgehaald,
houten delfstof
waaraan kameleonachtig
gave fossielen hangen,
ieder jaar groen, ieder jaar dor.

Waarom wringen zij zich in bochten?
Is de ruimte dan toch
oog van een naald?

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

16 mei 2025

➔ Lees meer
26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1892 Coenraad van Haeringen
➔ Neerlandicikalender

Media

Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

12 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d