Voordat een agressor daar alles in puin begon te schieten, had Oekraïne een bloeiende tekenfilmindustrie. Veel van het jonge talent van deze democratie-in-opbouw voelde zich aangetrokken door het samenspel van beeld en verhaal, tekenkunst en woordkunst, versterkt door digitale technologie. De regering steunde deze creatieve industrie in woord en daad, en zowel makers als publiek putten er vreugde en inspiratie uit.

De eerste Oekraïense tekenfilm sinds de onafhankelijkheid was Lys Mykita, “Mykita de vos”. De film ging in première op 15 juni 2007 in Kyiv, en kwam aansluitend op tv en dvd.

Het is mij niet gelukt (fragmenten van) de film te achterhalen, en is thans niet het moment om Oekraïense vrienden om naspeuring te vragen. Wel ken ik inmiddels het boek dat aan de film ten grondslag lag. Het is de absolute klassieker onder de Oekraïense kinderboeken. Schrijver was Ivan Franko (1856-1916), een van de grote culturele helden van het land, naar wie in Lviv een museum en de universiteit zijn vernoemd. (Allebei momenteel dicht, en deels verwoest.) Franko was schrijver, journalist, econoom en activist en liet een indrukwekkend oeuvre na van boeken en initiatieven. Hij is tot dusver de enige schrijver uit Oekraïne die ooit kans maakte op de Nobelprijs voor literatuur, maar overleed voordat deze hem kon worden toegekend.

Ivan Franko’s Lys Mykita (1890) bleek gelukkig beschikbaar in een Engelse vertaling. Op de binnenflap daarvan heet deze tekst zelfs “the most beloved work in all Ukranian literature.” Het verhaal vertelt over Tsar Lev, de leeuwenkoning, die in de lente alle dieren oproept naar zijn hof te komen waar de tsaar recht gaat spreken. Alle dieren komen, behalve Mykyta de vos, over wie juist iedereen te klagen heeft; hij houdt zich thuis onder zijn dekbed schuil. Na een reeks klachten van achtereenvolgens de wolf Nesyty, een opgewonden hondje en de lynx Rys (over hetgeen zich zou hebben afgespeeld tussen Mykita en de haas Yats) neemt de das Babye het voor de vos op; maar zijn pleidooi wordt dramatisch verstoord door de aankomst van een rouwstoet onder leiding van de haan Piven, wiens lievelingsdochter door Mykita is doodgebeten. Haar lijk ligt op de baar, enm is voor tsar Lev voldoende bewijs om Mykita voor zijn gerecht te laten dagen. Boormylo de beer wordt uitgezonden om Mykyta te gaan halen.

We hoeven hier niet uit te spellen waar dit verhaal op teruggaat. Hoe Ivan Franko eraan kwam, is ook wel duidelijk. Hij was onder veel meer een produktief vertaler van grote schrijvers, onder wie Goethe. Zo leerde hij diens Reineke Fuchs uit 1796 kennen. Goethe kende destijds nog niet de exacte voorgeschiedenis van de oude tekst die hij in handen kreeg, maar trof met zijn genie wat mij betreft meteen de kern van Van den vos Reynaerde. “Vor Jahrhunderten hätte ein Dichter dieses gesungen? Wie ist das möglich! Der Stoff ist ja von gestern und heute!”

Geïnspireerd door Goethe, ging Franko aan het hervertellen, en als gevolg daarvan kent nu haast elke Oekraïener het verhaal van Mykyta de vos. De vluchtelingen die wij onlangs te gast hadden, begonnen te stralen toen ik het ter sprake bracht. Men kan zich goed indenken dat het verhaal over tsaar Lev en diens corrupte machtsvertoon vandaag de dag meer leeft dan ooit. Misschien put men in schuilkelders soms troost en hoop uit deze stof, een kleine achthonderd jaar geleden in het Nederlands geschapen.

Voor de moraal van dit verhaaltje is er keus genoeg. In de eerste plaats: zoals zovele wetenschappen, blijkt ook de neerlandistiek hier weer eens kleiner dan zijn object. Dat geldt voor astronomen en de sterren, en voor neerlandici en literatuur, ook al bestaan over de Reynaert inmiddels duizenden publicaties. Maar ver boven het gewoel van alle geleerdheid, kan het verhaal van Reynaert nog altijd een brug slaan naar humaniteit, over alle eeuwen en culturen heen. En natuurlijk heb je soms neerlandici nodig om zo’n brug te zien. Inderdaad: twee overzijden worden buren.