• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Hij raakte verstrikt in de fuik van de taal

11 juli 2022 door Marc van Oostendorp 2 Reacties

Een zomer met Manon Uphoff (6)

In het werk van Manon Uphoff wemelt het van de passages die je zou kunnen gebruiken bij een inleiding in de sociolinguïstiek. Uit onderzoek bleek een aantal jaar geleden dat het gemiddelde Nederlandse romanpersonage zeer hoogopgeleid is, maar Uphoff drukt dat percentage naar beneden. In het begin van haar carrière zei ze wel dat het haar ambitie was om een stem te geven aan mensen die zelden gehoord worden. Het is iets dat ze ook in haar hele loopbaan is blijven doen.

Daarbij laat ze dan ook herhaaldelijk de macht zien van de standaardtaal. Taal is iets waarmee je je kunt onderscheiden van anderen, en standaardtaal is iets om mensen uit te sluiten. In haar eerste roman, Gemis, uit 1997, komt een passage voor waarin een van de leden van het Uphoffiaans grote gezin, Nicolaj, thuiskomt met de mededeling dat hij “het liefst naar de LTS [zou] gaan, de MTS was toch niks.” De vader vertelt dan dat hij zelf omhoog is geklommen via avondonderwijs en zelfstudie, en begint dan aan de bijles.

Die gaat niet geheel toevallig over taal:

‘Dat is een passief-constructie,’ zei mijn vader. ‘Het subject van de zin doet niets, gebruik dan toch je hérsens.’

Hoe langer de bijles duurde, hoe minder Nikolaj van de uitleg begreep. Hij raakte verstrikt in de fuik van de taal en gaf antwoorden vol lussen en knopen. Mijn vader reageerde in ongeduldig staccato. 

Parels voor de zwijnen,’ riep hij geïrriteerd. ‘Luister dan toch eens een keer. Waarom gebruikt men het passief? Omdat men soms niet weet wie iets doet. Bijvoorbeeld: er wordt hier een kerk gebouwd. maar wie dat doet, dat weet je niet. Er wordt gehuild. Wie dat doet, weet je niet. Ook kan het zijn dat je het misschien wel weet, maar het niet belangrijk vindt dat te zeggen.’

Passiefconstructies gelden vaak als formeler taalgebruik en in ieder geval als ingewikkelder dan actieve vormen. Zoals de vader uitlegt dienen ze onder andere om afstand te scheppen, om de mens die iets doet (een kerk bouwen, huilen) op de achtergrond te stellen – het zijn fuiken van taal, ook als je ze wel begrijpt (de fuik is overigens een van de vele voorbeelden van aan de visserij ontleende beeldspraak).

Grappig is natuurlijk dat de vader in zijn uitleg over de passief zelf expliciet géén passief gebruikt, maar andere onpersoonlijke constructies met de voornaamwoorden men en je (‘waarom gebruikt men het passief’, ‘wie dat doet, weet je niet’). Ze laten zien dat de uitleg net niet helemaal klopt (zoals het subject in de zin ‘het subject van de zin doet niets’ niets doet, terwijl de zin toch geen passief is).

Het verschil tussen passief je lot ondergaan en in actie komen is een van de belangrijkste thema’s in Gemis. Het eigenaardige van onze wereld is dat je meer vooruit komt als je passieve constructies en andere theoretische begrippen kent (het soort dingen dat je leert op de MTS, het huidige mbo) dan wanneer je echt in actie komt (op de LTS, het huidige vmbo). Dat zit allemaal in die scène.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Manon Uphoff

Lees Interacties

Reacties

  1. Robert Kruzdlo zegt

    11 juli 2022 om 14:00

    Moest aan Beckett denken. Alles is bij hem passief. Niemand in zijn boeken kan iets actiefs ondernemen of hij wordt bedolven onder het lot: de mens is niet instaat zijn lot te veranderen. Of je moet een aanhanger van Camus of Sartre zijn. Heeft Manon Uphoff Beckett gelezen?

    Beantwoorden
    • Robert Kruzdlo zegt

      11 juli 2022 om 18:57

      Graag nog een toevoeging: Murphy zit in de zon, (…) Hij zat daar zo omdat het hem plezier deed! Ten eerste deed het zijn lichaam plezier, het maakte zijn lichaam rustig. Verder maakte het hem vrij in zijn geest. Want pas als zijn lichaam rustig was, kon hij beginnen te leven in zijn geest (…). En in zijn geest leven deed hem plezier, een zodanig plezier, dat plezier het juiste woord niet is.’

      Beckett, lichaam en taal.

      Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vroeg en laat

’t Knopjen zweeg en hoorde ’t aan;
Maar de middag kwam haar wreken,
Deed heur’ boezem opengaan,
En de volle roos verbleeken.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

SLUIPEIKEN

O wat zijn de bomen prachtig,
die uit de grond zijn opgehaald,
houten delfstof
waaraan kameleonachtig
gave fossielen hangen,
ieder jaar groen, ieder jaar dor.

Waarom wringen zij zich in bochten?
Is de ruimte dan toch
oog van een naald?

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

16 mei 2025

➔ Lees meer
26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1892 Coenraad van Haeringen
➔ Neerlandicikalender

Media

Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

12 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d