• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Etymologica: Zomer

8 augustus 2022 door Jan Stroop 10 Reacties

Onze voorouders, de Indo-Europeanen, onderscheidden maar twee seizoenen, winter en zomer. We hebben ’t dan over ’t vierde millennium voor ’t begin van onze jaartelling. Voor de ‘zomer’ bestond toen een benaming die we in de Germaanse talen nog terugvinden, in allerlei variaties, o.a. summer (Engels), sommer (Duits), simmer (Fries).

In ’t Nederlandse taalgebied komt maar één benaming voor, maar wel in minstens 20 uitspraakvarianten, allemaal met kleine verschillen in de uitspraak van de klinker van zomer. Leken kunnen die meestal niet horen, maar dialectologen hebben er een oor voor. Boekenoogen hoorde dat men in de Zaanstreek naast zomer, ook zeumer zei. Zijn woordenboek is uit 1897, dus ik vraag me af er hier nog ‘gezeumerd’ wordt. Ik heb ’t in elk geval nog nooit gehoord. Zeumer wordt of werd ook gezegd in de kop van Noord-Holland, hier en daar in Zuid-Holland, Groningen, Limburg en veel in Zeeland.

Je verwacht dat, gezien de geschiedenis, alle Indo-Europese talen voor ‘zomer’ ’tzelfde woord  gebruiken. Dat is maar ten dele ’t geval. Aan zomer verwante woorden komen o.a. nog voor in enkele ver uit elkaar gelegen Indo-europese talen: ’t Sanskriet, de (bijna) meest oostelijke Indo-Europese taal, in India, kent sámā ‘seizoen’; ’t Avestisch (in Iran) heeft  ham- ‘zomer’; Armeniërs zeggen am ‘jaar’ en amaṙn ‘zomer’; in ’t Tochaars, een uitgestorven taal in ’t verre Centraal-Azië, schreef men ṣme ‘zomer’; ’t Iers (de meest westelijke Indo-Europese taal) heeft samhradh. Al deze vormen zijn door historisch taalkundigen herleid tot de gereconstrueerde (vandaar dat sterretje) Indo-Europese vorm *sem– ‘zomer’.

Maar een aantal Europese talen heeft een eigen benaming ontwikkeld of misschien bewaard. Dit plaatje geeft een beeld van de meestvoorkomende namen.

Dit is dan nog maar een selectie. Je kunt er trouwens verschillende groepen in onderscheiden. Zo hebben alle Slavische talen een vorm van ’t woord leto, dat ook Indo-Europees is en als voorouder *leh₁tom had, dat ‘jaar’ betekende.

In gebieden die tot ’t Romeinse rijk behoord hebben, komen vormen van twee verschillende woorden voor ‘zomer’ voor. ’t Ene oorspronkelijke woord is aestas. Uit dat woord zijn varianten ontstaan als Frans été en Italiaans estate. ’t Andere is veranum, dat we in de vorm verano aantreffen in ’t Spaans en als verão in ’t Portugees. Bij de Romeinen betekende veranum de lente-achtige voorzomer en aestas de heetste periode, hoogzomer.

De Indo-Europeanen waren bepaald niet de eerste bewoners van Europa. ‘t Zou dus best kunnen dat een aantal van de overige namen stammen uit een nog oudere prehistorie. Bijvoorbeeld Hongaars nyár, Fins kesä of Lets en Litouws vasara. Waar die woorden vandaan komen zullen we wel nooit te weten komen. Behalve dan saif, dat op Malta gezegd wordt; dat is een Arabisch leenwoord. Nog eenvoudiger is Καλοκαίρι oftewel kalokaíri, dat letterlijk ‘mooie tijd’ betekent. Dat hebben de Grieken zelf bedacht.

Eerder verschenen in de Tuinkrant van Volkstuinvereniging ‘Nut en Genoegen’  te Zaandam (juni 2017)

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel, Uitgelicht Tags: Etymologica

Lees Interacties

Reacties

  1. Drabkikker zegt

    8 augustus 2022 om 10:06

    Ik vind Shutterstøck anders ook wel een mooi woord voor zomer. Ik neem aan dat dat Noors is? 😉

    Beantwoorden
  2. Ad Foolen zegt

    9 augustus 2022 om 09:24

    Dank Jan voor deze zomerse taalbeschouwing. Dat Hongaars en Fins een andere vorm voor ‘zomer’ hebben, is niet verwonderlijk, ze behoren niet tot onze taalfamilie.

    Beantwoorden
  3. Marga zegt

    10 augustus 2022 om 12:32

    In het Wels is het “haf” – waar is dat woord aan verwant?

    Beantwoorden
    • Drabkikker zegt

      10 augustus 2022 om 17:34

      Volgens Wiktionary gaat het uiteindelijk terug op dezelfde Proto-Indo-Europese wortel als ons “zomer”, maar door alle klankveranderingen die er gedurende de millennia overheen zijn gegaan is daar weinig meer van terug te herkennen.

      Beantwoorden
  4. Jan Willem Stalpers zegt

    10 augustus 2022 om 13:46

    Beste Jan,
    Hoe zijn die wetenschappers dat aan de weet gekomen van de ‘zomer’ vier millennia voor onze jaartelling? Werd er toen al geschreven in klanken? In onze streken toch zeker niet. De Feniciërs?

    Beantwoorden
    • Drabkikker zegt

      10 augustus 2022 om 17:24

      Hoe talen in een vroeg stadium ongeveer hebben geklonken laat zich tot op redelijke hoogte reconstrueren, omdat taalontwikkeling vaak volgens zeer voorspelbare patronen verloopt, en je dus aan de hand van regelmatige klankwetten een flink eind in de tijd terug kunt kijken, zonder dat er geschreven bronnen nodig zijn. Mocht het u interesseren, de tak van wetenschap die zich hiermee bezig houdt heet historisch-vergelijkende taalkunde.

      Beantwoorden
  5. hans zegt

    10 augustus 2022 om 14:23

    Of het Griekse καλοκαίρι nu precies ‘goede tijd’ of ‘goed weer’ betekent, is onduidelijk. Er wordt aangenomen dat het woord καιρός aanvankelijk vooral ‘geschikt moment’ betekende en dat daaruit wellicht de interpretaties ‘geschikt weer’ en ‘weer in het algemeen’ zijn ontstaan. Het is niet zeker welke betekenis van het woord de overhand bij de vorming van het woord καλοκαίρι, maar het lijkt waarschijnlijk dat men ermee het concept van ‘goed weer’ wilde uitdrukken (zeker als men aanneemt dat het voorkomt uit καλοκαιρία, dat alleen kan worden gebruikt voor ‘goede weersomstandigheden’ en niet voor ‘goede gelegenheid’). Het woord καιρός heeft ook in het moderne Grieks de meervoudige betekenis van ‘weer’, ’tijd’ en ‘geschikt moment’.
    Het Grieks kent overigens ook het meer statige woord θέρος [theros] < IE *gwher = warm, waarvan we de stam ook terug kunnen vinden in bijvoorbeeld θερμός [thermos].

    Beantwoorden
  6. Gert Borg zegt

    10 augustus 2022 om 17:56

    Eindelijk een moment waarop het Arabisch tot de Europese talen wordt gerekend. Daarmee krijgt deze taal haar verdiende plaats in de Europese cultuurhistorie. Maar jammer dat de tekstverwerker van Shutterstock de letters van het Arabisch alfabet los van elkaar print. Correct zou het er zo uitzien: الصيف

    Beantwoorden
  7. Bart Bronneberg zegt

    11 augustus 2022 om 08:16

    Zeumere (Zuëmere) is ook een Limburgs werkwoord. Het betekent het verzamelen van eetbare delen van een gewas dat die bij de oogst op het veld zijn blijven liggen; sprokkelen. Duiven hebben Assepoester geholpen met het zuëmere van linzen. Ik weet niet of woord het verwant is aan zomer.
    Een zökkezuëmer is een treuzelaar of pietlut. Ik vermoed dat dit eerder te maken heeft met het stoppen van sokken / zomen.

    Beantwoorden
  8. Olivier van Renswoude zegt

    15 augustus 2022 om 11:13

    De herkomst van Litouws vãsara en Lets vasara is gelukkig wel bekend: Proto-Indo-Europees *u̯es-r/n- ‘lente’. Hiervan onder andere ook Latijn vēr ‘lente’, Sanskriet vasantá- ‘lente’, Oudnoords vár ‘lente’ en Oudfries wars, wers ‘lente’ (vanwaar nog verouderd Gronings woars).

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

M. Vasalis • Afsluitdijk

De bus rijdt als een kamer door de nacht
de weg is recht, de dijk is eindeloos
links ligt de zee, getemd maar rusteloos,
wij kijken uit, een kleine maan schijnt zacht.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

RAG

Een web van één draad lang
waarin een spin voer vangt,
waarop een vlieg kort zit,
beweegt, zijn poten wast,
wegvliegt en keert, niet weet
waarvoor die draad zich spant.

Bron: Enkele gedichten, 1973

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1894 Edgard Blancquaert
sterfdag
1849 Barthold Lulofs
1984 Leonardus Michels
1986 W.A.P. Smit
➔ Neerlandicikalender

Media

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d