• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

De pindakaasvalk

4 september 2022 door Eline Zenner 6 Reacties

Afbeelding van Pexels via Pixabay

Lekker knus met de kroost bij elkaar op zondagavond, op zoek naar een kijkervaring om te delen. Graag iets aantrekkelijks, voldoende luchtig, toch enigszins stichtend, en als het even kan ook nog romantisch natuurlijk! Het duurde zoals gebruikelijk wel even om iets op het spoor te komen, tot ik me een recensie herinnerde van een film die volgens mij alle vakjes afvinkte. Enkele streamingdienstenbibliotheken later stond de begingeneriek klaar.

The Peanut Butter Falcon.

De kroost wilde natuurlijk meteen weten wat dat wel wilde zeggen, die titel. Kort bood ik ze de vertaling aan. Peanut butter is ‘pindakaas’ en falcon is ‘valk’. De pindakaasvalk, dus. Nee, daar waren ze niet mee gediend. Voor de jongste omdat die de link van de soort ‘valk’naar de categorie ‘vogel’nog even expliciet moest aangeboden krijgen. Voor de middelste omdat ze pindakaas vies vindt. Voor de oudste omdat die niet meteen zag hoe een valk van pindakaas gemaakt kan zijn. Een pindakaasvalk, wat is dat nu voor iets.

Een gouden kans om het over compositionaliteit te hebben – op kindermaat natuurlijk, ik ben geen onmens. De betekenis van pindakaasvalk is tot op zekere hoogte de optelsom van de betekenis van de afzonderlijke woorden, pindakaas en valk. De manier waarop je die betekenissen optelt, wordt mee bepaald door de Rechterhandhoofdregel. Het meest rechtse woordje is het hoofd, en het linkse woordje vertelt ons iets meer over dat hoofd. Dat voelde mijn oudste zoon zelf al mooi intuïtief aan. Hij ging er meteen vanuit dat een pindakaasvalk een soort valk zou zijn, en niet een soort pindakaas.

Wat voor een soort valk dan, is minder duidelijk. Bij samenstellingen van twee zelfstandige naamwoorden van het type pindakaas + valk is het niet zomaar rechtlijnig vast te leggen wat de relatie is tussen de bepaling (het linkerstukje) en hoofd (het rechterstukje). In het boek Morfologie en Syntaxis staan meer dan tien zulke relaties beschreven, zoals doel (kaasmes), bezit(slagersmes) of plaats (keukenmes). Bij nieuwe samenstellingen heb je dan ook voldoende context nodig om de relatie tussen de deeltjes, en dus de betekenis van het geheel, te kunnen vatten.

Onze pindakaasvalk is daarbij nog een wat apart voorbeeld, aangezien pindakaas zelf ook nog ‘ns uit twee delen lijkt te bestaan. Kaas van pinda? Neih. In een wetenschappelijk artikel uit 2017 betogen Eric Hoekstra en Frits van der Kuip dat pindakaas zelf niet compositioneel is. Natuurlijke taal laat zich nu eenmaal niet altijd in principes vatten, zo geven ze aan.

Het crux van onze zondagavondfilmtitel (de titel van de film die we tijdens de avondlijke uren van zondag hebben bekeken, dat heeft u goed afgeleid!) was dus vooral om de relatie tussen valk en pindakaas te vatten. Dat duurde tot goed over de helft in deze film, waarin een jongeman met downsyndroom ontsnapt uit een instelling om worstelaar te worden. Maar hey, laten we spoilers vermijden.

Verder lezen?

  • Benieuwd naar de film? Zie https://www.imdb.com/title/tt4364194/
  • Het artikel “Peanut butter, compositionality and semantic transparency in loan translations” van Eric Hoekstra & Frits van der Kuip in Taal en Tongval (69, 1, 137-156) kun je vrij raadplegen via https://doi.org/10.5117/TET2017.1.HOEK
  • De E-ANS wijdt een hele sectie aan samenstellingen van het type substantief + substantief, zie https://e-ans.ivdnt.org/topics/pid/ans12030202lingtopic
  • Ook het overzichtsboek Morfologie en Syntaxis van Hans Smessaert, Jeroen Van Craenenbroeck en Guido Vanden Wyngaerd (Acco, 2019) helpt je een eind op weg om je kennis van de principes van de Nederlandse morfologie bij te spijkeren

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: taalkunde

Lees Interacties

Reacties

  1. Ton Harmsen zegt

    4 september 2022 om 13:34

    Mooi, een heldere uitleg van een essentieel probleem! Door hun alliteratie werd ik getroffen door kroost en crux. Ik zeg ‘het kroost’ en ‘de crux’. De kroost blijkt tot mijn verbazing ook te kunnen.

    Beantwoorden
    • rolanddebonth zegt

      5 september 2022 om 08:48

      Prachtige film en heel leuk om de titel aan te grijpen te spreken over samenstellingen. En wat de geslachten van kroost en crux betreft: kroost is volgens Woordenlijst.org en Dikke Van Dale vooralsnog alleen onzijdig, terwijl crux volgens beide bronnen vrouwelijk is. Ton, waar heb jij gezien dat kroost ook een de-woord kan zijn? Zou het kunnen dat het Latijnse crux onzijdig is gebruikt omdat het Nederlandse woord kruis onzijdig is? Bij Engelse leenwoorden wordt het geslacht ook vaak bepaald door het geslacht van de corresponderende Nederlandse woorden.

      Beantwoorden
      • Ton Harmsen zegt

        6 september 2022 om 07:24

        Op mijn iPhone was de eerste googletreffer voor “de kroost of het kroost” https://taalverhalen.be/minionderzoekje/het-of-de-kroost/. Ik dacht nog: In malam crucem abi!

        Beantwoorden
        • Roland de Bonth zegt

          7 september 2022 om 23:00

          Interessant onderzoek van Miet Ooms! Het zou goed zijn als de woordenboeken rekening houden met de Belgisch-Nederlandse en de Nederlands-Nederlandse taalwerkelijkheid.

          Beantwoorden
  2. Eline Zenner zegt

    9 september 2022 om 11:33

    Wat de leenwoorden betreft, zie een studie van ons: https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-germanic-linguistics/article/abs/lets-agree-to-disagree-variation-in-the-assignment-of-gender-to-nominal-anglicisms-in-dutch/391296C748315F8B4B7D7F6AE35A4698 🙂

    Beantwoorden
    • Roland de Bonth zegt

      10 september 2022 om 11:12

      Dank je wel voor de referentie. Interessant onderzoek!

      Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

J.H. Leopold • Ik ben een zwerver overal

Men zoekt zich en men raakt elkander kwijt,
men volgt met vreugde en ontvlucht in spijt,
men twist en ruziet en is ontevreden
en weer verzoend en alles zonder reden.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

BERICHT HOE WE ZITTEN

Adem zien te halen
is het enige en
kijken of er geen paard aan komt.
 

Bron: Het Zinrijk, 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

25 augustus 2025: Het Colloquium Neerlandicum 2025

25 augustus 2025: Het Colloquium Neerlandicum 2025

23 juni 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

22 juni 2025

➔ Lees meer
2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1934 Dirk Bakker
sterfdag
1991 Karel Meeuwesse
➔ Neerlandicikalender

Media

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

22 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp 1 Reactie

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d