Het nuttige met het aangename verenigen. Dat is wat elke leraar nastreeft. Een leuke les – bepaald niet saai dus – waar een leerling ook nog eens iets van opsteekt. Grote kans dat die zich niet alleen de les zelf beter herinnert, maar ook dat het geleerde beter beklijft. 

Lezerscollectief  

Een mooi voorbeeld was Sagaam – ik heb er een aantal jaren geleden op Neerlandistiek al eens over geschreven. Helaas konden de teamleden onvoldoende tijd en ruimte vrij maken om dat platform de aandacht te schenken die het verdiende. Daarom ging de website op 21 september 2018 uit de lucht, ondanks mijn zeer bescheiden poginkje op Neerlandistiek om dat te verhinderen.  

Ik vind het nog steeds jammer dat Sagaam niet meer bestaat. Het reikte leraren aangename en nuttige schrijfopdrachten aan. Bovendien droeg het een steentje bij aan het terugdringen van de  vereenzaming van mensen, door verhalen van buren, familieleden of (relatief) onbekenden op te schrijven. Sagaam had daarmee ook een maatschappelijke waarde.  

Daar moest ik aan denken toen ik op de 35^e editie van de HSN-conferentie in Antwerpen een presentatie bijwoonde van Dirk Terryn over het in Vlaanderen actieve Lezerscollectief, gebaseerd op en gelieerd aan Jane Davis’ organisatie The Reader. De missie van deze groep mensen “met een groot hart voor mensen en voor wat literatuur voor hen kan betekenen” is niet gering. Zij willen een leesrevolutie ontketenen zodat iedereen van literatuur kan genieten. Dit proberen zij te bereiken door Shared Reading of Samen Lezen.  

Verbinden, veranderen en versterken 

Samen Lezen volgt een bepaalde methodiek. Een getrainde leesbegeleider leest een kort verhaal voor, vaak gevolgd door een gedicht. Omdat de deelnemers de tekst van het verhaal zelf ook krijgen, kunnen zij tijdens het luisteren stil meelezen. Op bepaalde momenten pauzeert de begeleider van de groep. Door het stellen van (open) vragen of door het laten vallen van stiltes ontspint zich dan een gesprek waarbij gedachten, associaties en gevoelens bij de tekst centraal staan.  

Is deze aanpak nieuw? Niet helemaal. Hij vertoont enige gelijkenis met Literatuur leren lezen in dialoog van Tanja Jansen, maar ook met de manier van werken bij Pratenoverromanfragmenten en Pratenoverfictiefragmenten. Het verschil is dat die laatste aanpakken plaatsvinden binnen een schoolse context, gericht zijn op leerlingen en op het leren nadenken over literatuur, terwijl het bij Samen Lezen draait om het verbinden, veranderen en versterken van mensen. Lezen is hierbij een vorm van therapie. De groepsbegeleiders van Samen Lezen werken dan ook met patiënten uit de geestelijke gezondheidszorg, met kankerpatiënten, senioren, dementerenden en gevangenen. 

Troef 

Speciaal voor het leerlingen (in het primair en secundair) onderwijs ontwikkelde het Lezerscollectief het onderwijsprogramma Samen Lezen Troef. In kleine groepen komen leerlingen buiten schooluren en op vrijwillige basis bijeen voor een leessessie. Hoewel de activiteit plaatsvindt op school en het contact met school heel belangrijk is, moeten leerlingen niet het gevoel hebben dat ze moeten presteren. Het schoolse moet echt worden losgelaten. Het gaat over de inhoud van een goed gekozen verhaal en over wat het met hen doet. Een leesbegeleider omschrijft de methodiek als “een laagdrempelige manier om de gevoelswereld van kinderen naar buiten te laten komen op een veilige manier”. Leerlingen kunnen hierdoor groeien.  

Nieuwsgierig geworden? Lees de praktijkverhalen uit Samen Lezen Troef. Daarnaast staan er praktische tips in voor het opstarten en het begeleiden van een leesgroep. Ook worden er scenario’s geschetst waarop deze methodiek verspreid kan worden via lerarenopleidingen. In Nederland is deze specifieke vorm van samen literatuur lezen voor zover ik weet nog niet bekend. Hopelijk draagt dit stuk ertoe bij dat dit snel verandert.    

Aanvulling 19 oktober 2022

Akke Visser van de Stichting Culturele Apotheek wees me erop dat in Nederland deze vorm van samen lezen bestaat. De stichting startte vijf jaar geleden in Amsterdam en leidt al jaren leesbegeleiders op. Inmiddels zijn er ongeveer 35 samenleeslocaties in bibliotheken, zorginstellingen en buurthuizen in onder andere Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, Groningen, Bleiswijk en Haarlem. De komende jaren zal de Culturele Apotheek deze methodiek van samen lezen ook op andere plaatsen introduceren. Meer informatie is te vinden op Samenlezen – Culturele Apotheek. Over een samenleesproject met ouderen – onder wie ouderen met dementie – verscheen dit speciale magazine.