Elf schrijvers hebben zich verenigd in een collectief onder de naam FixDit. Zo’n naam roept vragen op: wat is dit dat gefikst moet worden? En wie moet het fiksen? Er worden zeer uiteenlopende antwoorden op die vragen gegeven in het boekje Optimistische woede dat het collectief deze week uitbracht. Dat was waarschijnlijk ook de opzet van dit boekje: de schrijvers manifesteren zich met een gemeenschappelijk, vrij algemeen doel – de positie van vrouwen in de literatuur moet verbeterd worden – maar wat dit precies betekent, daaraan kun je verschillende interpretaties geven.

Die eenheid in verscheidenheid is, geloof ik, juist de kracht van het boekje. “Samenwerken staat onze autonomie niet in de weg”, staat er in het manifest binnen in het boekje.

Moeten vrouwen meer literaire prijzen krijgen? Moet het woord vrouwenboek verdwijnen of juist een geuzentitel worden? Moeten vrouwelijke schrijvers uit het verleden meer gelezen worden of moet er meer aandacht komen voor vrouwen van kleur van nu? Het boek bestaat grotendeels uit artikelen van de elf schrijvers over dit soort vragen. In het midden staat zoals gezegd een collectief ‘manifest’ zonder auteursnaam, dat is vormgegeven alsof het een gedicht van Paul van Ostaijen betreft, met vette hoofdletters en woorden die overal op de pagina kunnen staan.

Idealen

Op slechts één punt wordt het manifest concreet waar het gaat over de imperatief ‘fiks dit, namelijk waar het gaat over het onderwijs’: ‘leeslijsten op scholen KUNNEN voor minstens de helft uit boeken van vrouwen (en/of lhbtqia+-‘ers bestaan. (…) En ja, lesmateriaal over literatuur zou culturele, sociale en genderstereotyperingen mogen uitdagen en bevragen.’ Dat is nogal genuanceerd, voor een pamflet: het moet niet, het kan, of het zou mogen. Sowieso is er eigenlijk maar weinig onversneden woede te vinden in Optimistische woede.

Het manifest hamert vooral op meerstemmigheid, en bij nadere beschouwing is het ook zelf meerstemmig. Allerlei stemmen moeten aan het woord komen, en allerlei stemmen komen aan het woord in het manifest dat daartoe oproept. Ik vermoed dat alle leden er een stukje voor hebben geschreven die op de een of andere manier aan elkaar zijn gemonteerd. Op de ene bladzijde staat een ‘Waarschuwing: te weinig literatuur lezen van vrouwen kan leiden tot mentale armoede, BLINDE VLEKKEN in het dagelijks leven, een raar eenzijdig mensbeeld en een ernstig tekort aan kennis over de wereld, maar op de volgende pagina staat ‘We zijn niet per se VROUWEN, we zijn SCHRIJVENDE MENSEN’.

Het manifest eindigt met de regels. ‘Wij zijn / SAMEN // & eigen, // & veelstemmig // onszelf.” Ook in interviews heb ik verschillende deelnemers aan het collectief herhaaldelijk horen zeggen dat het collectief zélf een van de positieve uitkomsten was van de strijd, de samenwerking, het opgeven van de onderlinge competitie, de eendrachtige woede, dat alles waren redenen voor het ‘optimisme’ in de titel van het boekje. Je kunt samen strijden zonder je persoonlijke invulling van je idealen op te geven of aan te passen aan je strijdmakkers.

Rijstebrijberg

Dat is een interessante positie, maar zoals bij veel literaire manifesten wordt de lezer een beetje buitengesloten. Het manifest richt op scholen, op instituties, op de schrijvers zelf, maar de lezer krijgt alleen de oproep ‘meer vrouwen te lezen’. De ‘waarschuwing’ uit het manifest, met die BLINDE VLEKKEN, dat rare mensbeeld en dat tekort aan kennis is een beetje krachteloos. Natuurlijk kun je lezen om je blik te verruimen, en je mensbeeld te verbeteren en kennis te vergaren, maar er ligt voor iedere lezer toch al een gigantische rijstebrijberg van mensbeelden en kennis, waarvan je weet dat je er niet doorheen komt. Lezen is ook leren leven met je blinde vlekken en je rare mensbeeld. Je zou die eigenlijk ook moeten oplossen door boeken die geschreven zijn in Afrikaanse talen te lezen, of in de middeleeuwen, of door mensen met een niet-neurotypisch wereldbeeld.

Als vrouwen ‘schrijvende mensen’ zijn volgens het manifest, kun je dan van de lezer verwachten dat die zich richt op willekeurige vrouwen omdát ze vrouwen zijn?

Het enige argument om een lezer te overtuigen is dat er indviduele schrijvers zijn die je écht niet moet missen. Dat je jezelf tekort doet door bepaalde, precies aan te wijzen, auteurs op de plank te laten staan. Daarvan zijn er inderdaad genoeg, en die zijn vaak vergeten geraakt door het soort institutionele processen waar FixDit zich tegen keert. Maar de lezer wil die schrijvers lezen omdat ze goeie dingen schrijven, niet omdat hun werk het slachtoffer is van dit soort processen. Ook de leden van FixDit lees je uiteindelijk als individuen, niet als leden van een collectief.

Daarom is het ándere initiatief van FixDit zo goed – de podcast van collectiefleden Jannah Loontjes en Annelies Verbeke waarin klassieke werken worden besproken en dus een keuze gemaakt die op een inspirerende manier worden gebracht. Dat is een van de allerbeste podcasts die er in het Nederlands zijn. Die helpen de lezer in de rijstebrijberg om goede ‘schrijvende mensen’ te vinden die toevallig of niet ook vrouwen zijn.

Want voor de lezer maakt het niet zoveel uit wie er wel of niet literaire prijzen krijgt. Het belang van de lezer is dat interessante, mooie, grappige en ontroerende boeken niet uit het zicht verdwijnen, en dat er een zo gevarieerd mogelijk aanbod op de markt is, zodat je in de ene bui het ene boek kunt lezen, en in een andere bui het andere, zodat je op eigen houtje allerlei kanten van je eigen menszijn kunt ontdekken. Je hoeft geen activist te zijn om in te zien dat je als lezer altijd gebaat bent bij een zo divers mogelijk aanbod, dat het literaire landschap beter wordt als het makkelijker wordt in de rijstebrijberg ook de vrouwelijke krenten te vinden.