• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

‘Joden zijn ook mensen’

17 oktober 2022 door Marc van Oostendorp 6 Reacties

Met de paplepel van Ewoud Sanders is een verschrikkelijk boek. Het behandelt het beeld dat in Nederlandstalige jeugdverhalen van joden is opgehangen, en dat is niet mals. Een zeer groot deel van de relevante verhalen heeft Sanders in de loop van jaren tot zich genomen, en voor zover de verhalen – ook na de Tweede Wereldoorlog – niet onvervalst antisemitisch waren, werd er vaak toch op zijn minst een cliché-beeld opgeroepen. Het gruwelijkste woord is wat dat betreft misschien nog wel het laatste woord van de ondertitel: heden. Want sommige van die boekjes worden, vooral in orthodox-protestante kring, tot op de dag van vandaag gelezen.

Dat geldt bijvoorbeeld voor Eliazer, een ware Israëliet, volgens Sanders ‘een jeugdboek waarin joden worden afgeschilderd als fanatieke, driftige, gewelddadige, intolerante en materialistische mensen, die vloeken en verwensen, die Jezus en christenen bespotten’, maar dat nog steeds te koop is en waarover een dominee (ds. J. Roos) in 2018 schreef dat het ‘niet alleen [waard] is om gelezen te worden, maar ook om de liefde op te wekken tot het volk van Israël en het gebed tot de God van Israël om Zijn beloften te vervullen’. Want dat is ook bizar: sommige gereformeerden denken nog steeds dat hun verwrongen beeld van de Joodse medemens een teken van liefde is.

Op de grond spuwen

De lezer van Neerlandistiek kent een deel van het voorwerk, want tussen 2018 en 2021 publiceerde Sanders hier een reeks samenvattingen van in totaal 150 kinderboekjes waarin Joden een belangrijke rol speelde onder de naam Jeugdverhalen over joden. Af en toe kreeg de redactie, volkomen begrijpelijk, verontruste berichten over de onafzienbare stroom nare beelden over Joden die over de lezer werden uitgestort. Maar het is goed dat het allemaal zo goed gedocumenteerd is.

Met de paplepel is de uiterst leesbare samenvatting die Sanders schreef over het hele materiaal. Althans voor zover zoiets ongelooflijks ‘leesbaar’ kan zijn. In hoofdstukken met titels als ‘Joden zijn slecht’, ‘Joden maken veel kabaal en praten raar’, en niet te vergeten ‘Joden zijn ook mensen’ worden alle stereotypen over Joden uiteengezet. Veel ontwikkeling zit er niet in. Ja, na de oorlog is het openlijkste antisemitisme wel verdwenen, maar nog steeds krijgen kinderen beelden voorgezet van bijvoorbeeld Joden die het christendom haten. Bijvoorbeeld in Het vreemde meisje in Boshuizen uit 1964, waarin een Joods meisje tijdens de oorlog in de onderduik over Jezus hoort praten en zegt: “Praat niet over die Naam, tante Janna. Dan heeft oma mij geleerd dat ik op de grond moest spuwen. Maar uw keuken glimt zo. Was ik buiten, ik deed het vast.” Joden spugen in de kinderboeken sowieso voortdurend.

Gelukkig maar dat Saartje zich aan het eind bekeert.

Traditie

Overigens blijkt uit Sanders onderzoek ook over andere groepen een eigenaardig beeld naar voren te komen. De katholieken bijvoorbeeld, die (in ieder geval voor de oorlog) de virulentst-antisemitische geschriften op hun naam hebben staan, maar ook op het eigen gedrag. In het katholieke tijdschrift Kruistriomf verscheen in de jaargang 1925-1926 bijvoorbeeld een verhaal over een Joods meisje Rachel dat in Canada de pastoor tegenkomt. Sanders:

Macdonald is een ‘forsch gebouwden man’ met een ‘guitige glans’ in zijn ‘doordringende blauwe oogen’. Voor de dorpskinderen heeft hij altijd iets op zak: appels, noten of suikergoed. Rachel is ‘eene koninklijke jonge juffrouw van tien jaren, zichzelf nog onbewust van haar hoogdonkere schoonheid’. Telkens als de pastoor ‘de zwartoogige, krulharige afstammelinge van Israël’ in het dorp ontmoet, neemt hij haar ‘bij de hand’. Rachel spreekt hier ‘nooit over met haar ouders’.

Het zou goed zijn als de ‘methode-Sanders’, die bestaat uit het nauwkeurig lezen van grote hoeveelheden nauwelijks bestudeerde literatuur, zoals christelijke jeugdboekjes, op zoek naar het beeld dat oprijst, ook op andere (minderheids)groepen zou worden toegepast. Ik herinner me niet dat ik als kind ooit een boekje over joden gelezen heb, maar ik groeide dan ook niet in orthodox christelijke kring op. Wel herinner ik me Sjors en Sjimmy en een vrij dik boek over een Chinees kindje met een lange staart. Op dat laatste boek was ik dol. In wat voor traditie stond dat?

Ik weet niet of het ervan komt, want er is een gigantische hoeveelheid werk voor nodig: meer dan zelfs de gemiddelde promovendus zich kan permitteren (Sanders promoveerde enkele jaren geleden op een proefschrift over boeken over jodenbekeringen). Met Met de paplepel heeft hij nauwkeurig gedocumenteerd welk gif er eeuwenlang in kinderen werd gegoten waar het over Joden ging. Het leverde een vreselijk boek op – goed dat het er is.

Ewoud Sanders. Met de paplepel. Beeldvorming over joden in Nederlandstalige jeugdverhalen 1782-heden. Walburg Pers, 2022. Bestelinformatie bij de uitgever.
Full disclosure. Ik ken Ewoud Sanders persoonlijk, en heb bijvoorbeeld de stukjes die hij voor de reeks Jeugdverhalen over joden schreef (deels) hier geplaatst.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel, Uitgelicht

Lees Interacties

Reacties

  1. ferwerda zegt

    17 oktober 2022 om 09:17

    Het artikel sluit af met: ‘Full disclosure. Ik ken Ewoud Sanders persoonlijk, en heb bijvoorbeeld de stukjes’. Er lijkt hier een deel van het verhaal weggevallen te zijn. Het klinkt interessant. Hoe gaat het verder?

    Beantwoorden
  2. mmo zegt

    17 oktober 2022 om 16:07

    Over de andere minderheidsgroepen: ik herinner me nog levendig het boekje “Dagoe de kleine bosneger”

    Beantwoorden
  3. Irina zegt

    18 oktober 2022 om 07:57

    “Het grote boek van Kleine Sjang” denk ik. Was ook een van mijn favorieten.

    Beantwoorden
    • Marc van Oostendorp zegt

      18 oktober 2022 om 07:58

      Ja, dat was het!

      Beantwoorden
  4. Jos Leenes zegt

    8 december 2022 om 22:57

    In het Margriet Winterboek uit 1954 staat een verhaal over de nikkertjes in nikkerdorp en is er nog een verhaal over een zielige negerpop

    Beantwoorden
  5. nico van splunder zegt

    4 augustus 2024 om 22:57

    zie ook het boek Burgzorgs blik van Ricardo Burgzorg en Arjan Peters

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

J. Slauerhoff • Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe

Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe.
Ik wil niet langer wachten, eindelijk weten hoe
Je bent; de bloemen zullen je verraden.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

ZOMER

Het water ligt ontdaan bijna
van water onder stof,
de bomen zien hun eigen ogen
en ik door groen hun groen niet meer,
ze zijn verborgen in de bomen.

De lucht betrekt over het vee –
wanneer het licht zo donker wordt
licht fel het wit van koeien op.

Bron: Enkele gedichten, 1973

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

7 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1887 Gesinus Kloeke
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d