Verwarwoordenboek vervolg (292)
In het Verwarwoordenboek zijn 600 woordparen behandeld met vaak onduidelijke verschillen: afgunst-jaloezie, bloot-naakt, geliefd-populair, plaats-plek, enz. Nog steeds worden woordparen aangedragen met het verzoek om ook die te behandelen. Vandaar deze wekelijkse rubriek. De aanvullingen worden ook opgenomen in de digitale versie van het Verwarwoordenboek op www.schrijfwijzer.nl.
Wilt u ook een ‘verwarpaar’ behandeld zien? Plaats dan een reactie onder deze rubriek. Kijkt u dan wel even op de website om te zien of de woorden al zijn opgenomen.
De woorden worden wel door elkaar gebruikt, maar er zijn verschillen in betekenisnuancering.
nauwkeurig / precies
De woorden worden soms door elkaar gebruikt, maar verschillen wel in betekenis.
nauwkeurig zorgvuldig, met aandacht en oog voor details
Nog nooit werd een luchtweginfectie zo nauwkeurig onderzocht als corona.
Ik heb alles nauwkeurig schoongemaakt, je ziet er niets meer van.
precies exact, zonder afwijking
Er komen in elk geval meer dan honderd mensen, maar het precieze aantal is nog niet bekend.
Hij begreep niet precies wat zij bedoelde.
In het woord nauwkeurig zitten de woorden ‘nauw’ voor ‘smal’ en ‘keur’ dat van ‘kiezen’ komt. Dus in nauwkeurig kies je tussen mogelijkheden die dicht bij elkaar liggen. Vandaar de betekenisaspecten ‘aandacht’ en ‘oog voor details’. Het woord precies komt van een Latijns werkwoord voor ‘afsnijden’. Het is eigenlijk een term uit de retorica of redenaarskunst. Daar betekende het een korte samenvatting waarin je exact aangeeft wat je boodschap is, zonder uitweidingen.
Je kunt het betekenisverschil ook omschrijven met de tegenovergestelden van beide woorden. Het tegenovergestelde van nauwkeurig is: ‘globaal’ (algemeen) of ‘slordig’. Het tegenovergestelde van precies is: ‘ongeveer’ of ‘vaag’. Een ander hulpmiddel om het verschil uit te leggen is het onderscheid tussen ‘proces’ en ‘resultaat’: Bij nauwkeurig gaat het erom hoe iemand te werk gaat, het proces. En bij precies gaat het eerder om het resultaat.
Met deze informatie kun je het juiste woord kiezen in de volgende twee zinnen:
De nauwkeurigheid/precisie van een meting geeft aan hoe groot de afwijking is tussen een gemeten waarde en de werkelijke waarde.
De nauwkeurigheid/precisie van een meting slaat op de spreiding van de gemeten waarden.
In de eerste zin moet nauwkeurigheid staan. Het gaat erom dat de gemeten waarde ook de werkelijke waarde is. In de tweede zin gaat het om precisie. Als de gemeten waarden ver van elkaar liggen, dan zijn de afwijkingen dus groot, en is de meting minder exact.
Er zijn altijd weer meer woorden in hetzelfde betekenisveld, opdat we nog meer ontzag krijgen voor ‘de wondere wereld van de woorden’. Voor het onderscheid tussen synoniemen van nauwkeurig heb ik onvoldoende duidelijke voorbeelden kunnen vinden. Bij accuraat lijkt het of je voldoende oog hebt voor details en ook de snelheid van het proces in de gaten houdt. Bij secuur ligt het accent veel meer op de details zelf, en bij nauwgezet lijkt het erop dat die details met volharding zijn bestudeerd. En het onderscheid tussen synoniemen van precies, zoals exact of stipt? Je raadt het al. Precies!
Je hebt wel precisiewerktuigen en precisieinstrumenten, maar geen nauwkeurigheidswerktuigen en nauwkeurigheidsinstrumenten, terwijl het volgens de redenering in deze tekst wel zo zou moeten heten.
Klopt! Mooie observatie. Daar heb ik zo snel geen antwoord op.
Zo is dat nou eenmaal met taal, niet altijd logisch.
Een instrument of werktuig bepaalt toch niet de nauwkeurigheid van het resultaat? Dat doet de gebruiker ervan toch? Een precisieapparaat kan wel of niet nauwkeurig gebruikt worden. Nauwkeurigheid hangt af van hoe de uitvoerder te werk gaat, dat deze dat op de voorgeschreven wijze kan doen. Precisie hangt af van de kwaliteit van het werktuig, dat dat bij herhaling hetzelfde resultaat oplevert. Daarom kun je bij één meting wel zeggen dat die nauwkeurig is; of die meting ook precies is, kun je pas bepalen na meerdere metingen. Als je een kamer voor vloerbedekking opmeet, ga je nauwkeurig te werk, maar om zeker te zijn dat de opgegeven maten precies zijn, doe je de meting toch vaak liever nog maar eens over.
Een precisiewerktuig is bij voorbeeld een computergestuurde freesmachine, met die je op een duizendste van een millimeter nauwkeurig kunt frezen. Dit is ook steeds weer herhaalbaar, zonder dat de bediener hier weer nauwkeurig te werk moet gaan. Het uiteindelijke werkstuk kan de bediener, of iemand anders, met een precisie-instrument, zoals een micrometersschroef, nameten of het werkstuk binnen de tolerantie is. Dus, je freest nauwkeurig en je meet na, of het nauwkeurig gefreesd is, maar toch heet het een precisiewerktuig en een precisie-instrument.
Beste Jan, als jij de spijker op zijn kop slaat, doe je dat zowel nauwkeurig als precies.