• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

‘Een stuk jam’

24 december 2022 door Marie-José Klaver Reageer

Tot en met 31 december publiceert Neerlandistiek iedere dag een beschouwing over de Duitse en Engelse vertaling van De avonden van Reve.

De avonden in vertaling (3)

Foto: Willem van de Poll/Nationaal Archief (CC0).

Het derde hoofdstuk van De avonden is met stijve jam, kabouters die het licht aansteken, het verschil tussen een gasmuntje en een lichtpenning, de ironie van Frits’ moeder, een Salamanderkachel en een oudere dame die informeel archaïsch Nederlands spreekt een heerlijk hoofdstuk voor vertalers.

Een paar koekjes, ‘een stuk jam’, een klont boter en een handje hagelslag neemt Frits als hij na zijn werk thuiskomt op 24 december. Op de Nederlandse Frits na heeft waarschijnlijk niemand ooit ‘een stuk jam’ gegeten in de literatuur. De Duitse en de Engelse Frits eten ‘ein bisschen Marmelade’ respectievelijk ‘a spoonful of jam’ – een gemiste kans van beide vertalers van De avonden, hoewel ‘a spoonful’ wel volkomen logisch klinkt omdat Reve schrijft dat Frits voor het snoepen van de jam en de boter dezelfde lepel gebruikt. Bij ‘een stuk jam’ gaat het echter niet alleen om idiosyncratisch taalgebruik. Er is ook iets met de jam, met het eten in De avonden is immers steeds iets aan de hand. De jam bevat misschien wel meer pectine dan goed voor de textuur is en is daardoor zo stijf dat je er een stuk af kunt lepelen.

Ironische irritatie

Precies om zes uur dient moeder Van Egters het avondeten op: ‘erwtensoep, vlees, aardappelen en koolraap.’ Op het moment dat het gezin wil beginnen met eten, valt het licht uit. Vader komt niet verder dan een lucifer afsteken en moeder reageert ironisch geïrriteerd:

‘Als je zo blijft zitten, gaat het licht wel gauw branden’, zei Frits’ moeder, ‘dat doen de kabouters.’

Jürgen Hillner verduidelijkt de irritatie door ‘bestimmt’ en ‘von selbst an’ toe te voegen, waardoor de ironie aan kracht verliest.

,,Wenn du so sitzen bleibst, geht das Licht bestimmt wieder von selbst an’’, sagte Frits’ Mutter, ,,das machen die Heinzelmännchen.’’

Sam Garrett vertaalt de ironie wel heel goed:

“If you keep sitting there like that, the light will come on quickly enough,” Frits’s mother said. “The pixies will see to that.”

Met de waarde van de lichtpenning gaat het mis in de Engelse vertaling. In Garretts interpretatie is het ‘electricity token’ ‘a guilder’. In de Nederlandse tekst wordt echter bedoeld dat de lichtpenning de waarde van een gulden heeft. Hillner vertaalt dat correct met ‘eine Strommünze (…), von einem Gulden’.

Salamanderkachel

De Salamanderkachel in de woning van Joosje en Jaap wordt bij Hillner een ‘einen zylindrischen Ofen aus Gußeisen’ en in het Engels ‘a cylindrical heating stove’. Wat in deze vertalingen wegvalt, is dat de Salamanderkachel een veel voorkomend kacheltype, oorspronkelijk een merk kachel zelfs, was in Nederland in de eerste helft van de twintigste eeuw. In de historische krantenbank Delpher zijn duizenden kleine advertenties te vinden waarin Salamanderkachels te koop worden aangeboden. De oorspronkelijk uit Frankrijk afkomstige gietijzeren kachel was een geliefde allesbrander die slechts één keer per dag van kolen of hout hoefde te worden voorzien. Het grote model werd gebruikt om werkplaatsen, scholen en kantoren mee te verwarmen.

De jarige Hansje wiens verjaardag in een woonkamer met een behaaglijk brandende Salamanderkachel wordt gevierd, heeft naast een bekraste beker en een paar chocoladerepen van Frits ook een prentenboek gekregen. Over dat geschenk zegt de oude dame in de kamer: ‘Veel weet zal hij er niet van hebben.’

In Hillners vertaling gaat hem om de inhoud van het boek:

,,Viel wird er davon nicht begreifen.’’

Garretts vertaling heeft een net iets andere betekenis die dichterbij bij de woorden van de oude dame komt. Het hebben van een boek betekent nog niet veel voor het jongetje.

“it won’t mean much to him yet.”

Hillner laat Jaap bedronkener wordt dan Frits bedoelt. De zin

‘Hij drinkt zich zeker weer zat’, zei Frits glimlachend.

vertaalt hij als:

,,Bestimmt säuft er sich wieder sternhagelvoll’’, sagte Frits lächelnd.

‘Sternhagelvoll’ betekent ‘straalbezopen’ en ‘stomdronken’. Het zou een goede vertaling van ‘ladderzat’ zijn, maar dat staat er niet. Door de combinatie met ‘bestimmt’, dat op een veel grotere waarschijnlijkheid duidt dan het Nederlandse ‘zeker’ in de tekst van Reve, kan Jaap Die Abende niets anders dan stomdronken zijn.

Precies goed is Garretts vertaling:

“Probably drinking himself into a hole again,” Frits said, smilingly.

Receptie

Het is ook Garrets vertaling die wordt aangeprezen in een reeks jubelquotes op de achterkant van de Nederlandse jubileumeditie.

‘Met alle respect voor Salinger, maar The Evenings is zoveel beter.’

The Irish Times

‘Een episch verhaal over verveling.’

The Wall Street Journal

‘Een schitterende collage van scherpe waarnemingen, grappige innerlijke monoloog en haarzuivere dialoog. Het beneemt de lezer de adem, tot de grote finale.’

The Guardian

‘Een krachtig verhaal.’

The Observer

‘Een geweldige roman.’

The Sunday Telegraph

‘Reves talent voor absurditeit schetst het alledaagse in een nieuw, zij het macaber licht.’

The Financial Times

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 20e eeuw, De avonden, De avonden in vertaling, Gerard Reve

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vertalen

Geloof my vry, wat andren snoeven;
Die d’ echten smaak en geur wil proeven,
Drink’ uit de oorspronkelijke flesch!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Agenda

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

22 juni 2025

➔ Lees meer
2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1774 Matthijs Siegenbeek
1872 Jacobus Heinsius
➔ Neerlandicikalender

Media

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

22 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp 1 Reactie

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d