Tot en met 31 december publiceert Neerlandistiek iedere dag een beschouwing over de Duitse en Engelse vertaling van De avonden van Reve.

De avonden in vertaling (2)

Op 23 december, in het tweede hoofdstuk van De avonden, moet Frits geen steen omhoog duwen door zijn luchtpijp voordat hij met zijn vader kan praten, maar heeft hij het gevoel ‘of hij een handvol droog meel in zijn keel had, dat hij niet weg kon slikken.’ Het zwijgen dat vervolgens intreedt, heeft in het Duits een andere richting dan in het Nederlands en het Engels. ‘Ein Schweigen kam auf’, vertaalt Hillner, terwijl Garrett kiest voor ‘A silence descended.’

Voor de kleine teleurstelling van de leraar Wening die Frits, Joop en Ina op de reünie van het gymnasium tegenkomen, gebruikt Reve de onvoltooid tegenwoordige toekomende tijd: ‘ik zal hier wel nooit meer vandaan komen.’ Zijn reactie op het gerucht dat hij de school verlaten had, is ironisch. Die ironie ontbreekt in Hillners vertaling waar Wening zich volkomen feitelijk in de tegenwoordige tijd uitdrukt: ‘hier komme ich nie wieder weg.’ Iets daarvoor, aan het begin van de ontmoeting met Wening, gaat Hillner regelrecht de fout in. Frits stelt zich in Reves tekst aan de leraar voor als ‘De mislukte’. Daar gaat de karakterisering ‘Frits van Egters, jongere broer van Joop van Egters’, aan vooraf. Hillner maakt van Joop, die wel slaagde voor het gymnasium, de mislukte broer door de oudste in de doorgetrokken genitief te vatten:

,,Frits van Egters, jüngerer Bruder des Joop van Egters’’, sagte Frits, ,,des Gescheiterten.”

Vertaling Jürgen Hillner

Bloed opgeven

In de Duitse vertaling is het contrast tussen Frits, die in de vierde klas het gymnasium heeft verlaten en sindsdien kaarten in bakken zet waar hij ze vervolgens weer uit haalt, en zijn oud-klasgenoot Kasper Steringa, die rechten studeert, groter dan in de originele roman en de Engelse vertaling. Hillner laat Steringa, die zijn kandidaatsexamen heeft gehaald en nog zijn meestertitel wil halen zodat hij notaris kan worden, namelijk een grote carrièresprong maken. In Die Abende is Steringa al kandidaat-notaris en moet hij nog promoveren (‘den Doktor machen’) om geen half werk te leveren. Bij Garrett is Steringa een derdejaars student die zijn mastertitel nog wil halen.

In de mop die Frits aan zijn oud-klasgenoot vertelt, worden Pietje en Klaasje Pete en Klaas en laat Garrett de klassenbewuste juffrouw een gruwelijker dood sterven dan de verteller: ‘And that’s our teacher, she started coughing up blood and died at an early age.’ In alle drie de teksten sterft de lerares aan tuberculose (‘tering’ bij Reve, ‘Schwindsucht’ bij Hillner), maar alleen Garrett beschrijft het ziektebeeld. Zijn vertaling past beter bij ‘vliegende tering’, de snel verlopende variant van longtuberculose, dan bij ‘tering’.

Een menselijke woning

‘Niemand weet, wat een menselijke woning inhoudt’, zegt Frits zachtjes als hij na de reünie weer naar huis gaat. Het is in ieder geval een huis waar zijn ouders ook zijn, hoe moeilijk zijn verhouding met hen ook is. Aan de jassen die aan de kapstok hangen, herkent hij dat ze thuis zijn. Garrett en Hillner kiezen beiden voor een wat plechtstatiger woord dan woning: ‘abode’ resp. ‘Wohnstätte’. Beide woorden betekenen naast ‘woning’ ook ‘woonplaats’, ‘domicilie’ en ’residentie’, een plaats waar je officieel verblijft.

Een menselijke woning is ook een huis waarin je niet steeds aan je falen wordt herinnerd. Frits wil zijn oude schoolboeken en -schriften wegdoen: ‘Het huis uit, helemaal weg. Geen restje meer.’ In retrospectief verbaast Frits zich over het feit dat zijn school geen briefje naar huis heeft gestuurd toen zijn schoolcarrière dreigde te mislukken.  Garrett vergroot de kans van de gymnasiast op een diploma door ‘Waarom is er toen niet een briefje verzonden’ te vertalen met ‘Why didn’t they send a letter right away?’ Dat zou nu, in het kader van passend onderwijs, wel gebeuren omdat scholen het niet aan de stok willen krijgen met veeleisende ouders die elke onvoldoende in het digitale leerlingvolgsysteem zien. Frits moest zonder vooraankondiging van school in het eerste oorlogsjaar.