Tot en met 31 december publiceert Neerlandistiek iedere dag een beschouwing over de Duitse en Engelse vertaling van De avonden van Reve.

De avonden in vertaling (5)

Het ontbijt bij de familie Van Egters op de ochtend van tweede kerstdag is niet bepaald gezellig te noemen. ‘Dit is geen eieren koken’, werpt Frits’ moeder haar man voor de voeten als ze in een roze nachtjapon de keuken binnenkomt. De man, die ze de nacht daarvoor verweet een enorme egoïst te zijn, doet de eieren op het verkeerde moment in de pan. Eerst moet het water koken, dan pas mogen de eieren erin.

Jürgen Hillner kiest niet voor een gesubstantiveerde infinitief, hoe wel die veel voorkomt in het Duits. Hij laat de moeder ‘So kocht man keine Eier’ zeggen. Garrett neemt het Nederlands vrij letterlijk over: ‘This isn’t cooking eggs’.

Als zijn vader naar Den Haag en zijn moeder naar Utrecht is vertrokken, praat Frits op een archaïsche toon, die het werk van de latere Reve zo kenmerkt, tegen zichzelf:

‘Laat ons de dag op welbestede wijze doorbrengen. We laten ons door niets ontmoedigen. Veeleer worden we door kleine en grote tegenslagen gelouterd.’

‘Veeleer’ is een interessant woord, dat volgens de Van Dale ‘eerder’ en ‘waarschijnlijk’ betekent. Het Woordenboek der Nederlandse Taal is wat scheutiger met zijn woordverklaring: ‘Bij de vergelijking van twee mogelijkheden ter aanduiding van een rangorde of een tegenstelling.’

Hillner kiest voor de tegenstelling en laat de zin beginnen met ‘Im Gegenteil’, terwijl Garrett voor ‘rather’ kiest dat ‘eerder’ betekent en een waarschijnlijkheid uitdrukt.

Uit verlangen een kerstboom te zien gaat Frits op bezoek bij Viktor van wie hij eerlijkheid verlangt. Als het slecht gaat moet je ook gewoon kunnen zeggen dat het slecht gaat.

‘Hoe gaat het?’ vroeg de jongeman, ‘hoe is het thuis?’
‘Heel slecht’, zei Frits op een opgewekte toon, ‘heel slecht, Victor. Laten we de dingen bij hun naam noemen. Laat ons, als het slecht is, zeggen: slecht.’

Beide vertalers vertalen Frits’ voornemen heel mooi.

‘Die Dinge wollen wir beim Namen nennen. Wenn es schlecht geht, dann sagen wir auch: schlecht.’

Door de gebiedende wijs weg te laten, concentreert Hillners vertaling zich op de inhoud van Frits’ boodschap.

Garrett gebruikt een idiomatische uitdrukking die wij in het Nederlands niet kennen, en die teruggaat op een vertaling van Erasmus uit het Grieks:

‘Let us call a spade a spade.’

Een kwartiertje in de alkoof

Piet en Irene, die op zoek zijn naar een bed waar ze de nacht gezamenlijk in kunnen doorbrengen, mogen een kwartiertje de alkoof in. Op Piets weigering en het snelle vertrek van het stel, zegt Herman ‘afgekitst’ en ‘Dat is over.’

Hillner kiest voor ‘abgeblitzt’ en ‘Das wäre überstanden’. De conjunctief verleent de uitdrukking nog wat extra ironie, alsof de geliefden misschien nog terugkomen om toch nog van het aanbod gebruik te maken.

Garrett vertaalt ‘afgekitst’, dat ‘verworpen’ betekent met ‘good riddance’ en ‘dat is over’ met ‘that’s been taken care of’. ‘Good riddance’ (opgeruimd staat netjes) is eigenlijk het resultaat van de uitnodiging die Piet en Irene niet wilden aannemen en hun haastige, beledigde vertrek. ‘That’s been taken care of’ geeft wel heel mooi weer dat de intentie is geslaagd. In The Evenings hoeven Viktor, Herman en Frits niet bang te zijn dat Piet en Irene toch nog op de uitnodiging terugkomen.

De kaarsen zitten te branden in de boom

Bij Viktor treft Frits geen kerstboom aan,, daarom haalt hij herinneringen op aan zijn vroege jeugd en vertelt hij wat hij bijzonder vindt aan een kerstboom.

‘Bij ons thuis was er nooit een’, zei Frits, ‘alleen toen we nog heel klein waren, maar naderhand nooit meer. Ze vonden het flauwekul. Maar dat is het niet. Het is een boom, die boom is in het huis. Dat is al iets bijzonders, iets aparts. Dan heb je kaarsen. Een kaars zie je zowat nooit, alleen eentje in de kelder, of voor als het licht stuk gaat, maar nu zitten ze te branden in die boom. Denk je eens in. Ze branden.’

Hillner kiest ervoor in zijn vertaling de magie van vele brandende kaarsen te benadrukken: ‘so aber brennen viele am Baum.’

Garrett heeft een elegante oplossing voor ‘maar nu zitten ze te branden in die boom’ gevonden: ‘but there they are, in that tree, and they are burning.’ vind ik bijzonder mooi gevonden omdat het Frits niet alleen om een groot aantal kaarsen gaat, maar ook om de plaats waar ze branden: in de boom, ‘die boom is in het huis. Dat is al iets bijzonders, iets aparts.’