• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Taalkunde van 50 jaar geleden: bakkie

26 januari 2023 door Marc van Oostendorp 5 Reacties

Vijftig jaar geleden waren de neerlandistische tijdschriften nog leuk! Vol met artikelen die zich niets aantrokken van de vorm inleiding – methode – resultaten – conclusie, maar, bam!, een observatie deden. Soms werd in een debat met het artikel van een collega geschreven ‘De belangstellende lezer vraagt zich wel af wat hij eigenlijk beoogt‘, of wordt in een recensie verzucht ‘Had J. het opzettelijk gedaan om de lezer af te schrikken, het had niet beter gekund.’ Het vak leefde nog in de tijdschriften.

Beide citaten komen uit De Nieuwe Taalgids van 1973, en het goede van ónze tijd is dan weer dat die oude tijdschriften allemaal online staan. Er staan ook knappe taalkundige analyses in, zoals het artikel ‘Een fonologische reductieregel in de Randstad‘ van B. van den Berg. Ik heb dat artikel gebruikt in mijn proefschrift en vond het als promovendus oeroud. Nu besef ik dat er meer tijd ligt tussen mij en de promovendus (30 jaar) dan tussen de promovendus en dat artikel (20 jaar).

Hoe dan ook beschrijft het een verschijnsel dat ook de komende vijftig jaar nog wel zal bestaan: dat je in veel dialecten ‘in de Randstad’ bakkie zegt in plaats van bakje en lampie in plaats van lampje, maar dat je geen kattie zegt (in ieder geval in de meeste dialecten niet) in plaats van katje. Van den Berg noemt die verandering van je in ie ‘reductie’, omdat een uitgang van twee klanken (de j en de toonloze e, de ‘sjwa’) wordt tot één klank, de ie. Die ene klank combineert zo’n beetje alle eigenschappen van de oorspronkelijke klanken: hij is een klinker zoals de sjwa en je maakt hem op dezelfde plaats in de mond waar je de j maakt. De sjwa is een vrij wezenloze klinker, die eigenlijk niet veel meer zegt dan ‘ik ben een klinker’. De ie is de klinkerversie van de j.

Waarom gebeurt het dan niet in katje of strootje? Dat komt, zegt Van den Berg, omdat er daar al twee andere klanken zijn samengeklapt, namelijk de t en de j. Wie katje zegt en goed voelt wat ze eigenlijk doet in d’r mond merkt dat de t niet precies dezelfde is als die in katten: hij ligt meer naar achter in de mond – op de plaats van de j. Je zegt als het ware de j ook niet alleen ná de t, maar ook ervóór: stroojtje, kajtje. Maar nog preciezer is het om te zeggen dat de twee zijn samengesmolten tot één nieuwe medeklinker, de tj (die je bijvoorbeeld in het Engels schrijft als ch)

De j in de verkleinwoordsuitgang kan dus zowel samensmelten met een t ervoor, als met de sjwa erna. Als er een t is, is dat de favoriete samensmeltingspartner, en anders kan het alleen maar de sjwa zijn. Maar samengesmolten wordt er, volgens Van den Berg. Een mooie, kleine observatie, op een elegante, en compacte manier verklaard. Mensen zouden er nu hun wenkbrauwen over optrekken tijdens een functioneringsgesprek, maar dit soort artikelen worden zelden nog geschreven.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: fonologie, taalkunde

Lees Interacties

Reacties

  1. Hans Beukers zegt

    27 januari 2023 om 09:15

    Volgens mij (geograaf) wordt het woord bakkie vooral gebruikt in samenhang met een of ander synoniem voor koffie. Bakkie koffie, bakkie pleur, bakkie troost enz. Ik heb nog nooit iemand over een bakkie yoghurt horen spreken.

    Beantwoorden
    • Sergio Baauw zegt

      27 januari 2023 om 10:53

      Ik wel, in mijn dorp (westen van de provincie Utrecht). Net als boekie, zakkie en doekie.

      Beantwoorden
    • Weia Reinboud zegt

      27 januari 2023 om 11:13

      In het Hilversums van mijn jeugd waren bakkie, takkie enzovoort de gewone verkleinwoorden.

      Beantwoorden
  2. Weia Reinboud zegt

    27 januari 2023 om 10:26

    Het samensmelten is dan een vergemakkelijking? Het Utrechts doet het dan anders, niet ‘straatje’ maar ‘stroatsie’, niet ‘gebouwtje’ maar ‘gebouchie’.

    Beantwoorden
    • Marc van Oostendorp zegt

      27 januari 2023 om 10:39

      Impliciet ziet Van den Berg het wel als een vereenvoudiging, denk ik. Een fascinerend aspect van het Nederlandse dialectlandschap is dat er een onvoorstelbare variatie is in verkleinvormen. Bijna ieder dialect heeft weer een ander systeem en al die systemen zijn op zich weer even ingewikkeld.

      Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • De Noordsche taal

U, Zustertaal der echt Germaansche spranken,
Uit eenen wel met de onze voortgevloeid,
U vlieten ook mijn Nederlandsche klanken;
Herbloei ook gy, als onze rank herbloeit!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

VERKEER

Als hielden handen opgeheven naar
een lus zich vast in openbaar vervoer,
zie ik de bomen en hoe roerloos blad
zich vastklemt aan de takken die zich spreiden.

Bron: datering: 1973; postuum gepubliceerd in Tirade, maart-april 1992

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

Online (zomer)cursus Dutch for Reading Knowledge

Online (zomer)cursus Dutch for Reading Knowledge

24 mei 2025

➔ Lees meer
31 oktober 2025: Nedersaksisch symposium

31 oktober 2025: Nedersaksisch symposium

23 mei 2025

➔ Lees meer
26 mei 2025: promotie Viorica Van der Roest

26 mei 2025: promotie Viorica Van der Roest

22 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1986 Anton Reichling
➔ Neerlandicikalender

Media

Memory, War and Translation

Memory, War and Translation

22 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d