Ruim 30 jaar geleden (ja, ja) schreef ik mijn doctoraalscriptie over de 17e-eeuwse Amsterdamse drukker en boekverkoper Gillis Joosten Saeghman, een specialist in het populaire segment van de markt en dan vooral in almanakken in alle soorten en maten. Vooral de almanakken in miniatuurformaat, ooit verschenen in enorme oplagen, zijn nu uitermate zeldzaam.

Tijdens mijn jaren bij de Haarlemse antiquaar Ab van der Steur (1938-2012) aan het eind jaren ’90 van de vorige eeuw, begonnen we met het verzamelen van dergelijke zeldzame almanakken, om er ooit een fraaie catalogus voor het antiquariaat van te maken. Ik herinner me de ochtend dat Van der Steur bij de koffie een bijzonder boekje tevoorschijn haalde, dat hij had gekocht voor het antiquariaat: een almanakje van Seaghman in miniatuurformaat, gebonden in wat we toen nog een ‘haaieleren’ bandje noemen (het blijkt nu segrijn te zijn, een soort imitatie-haaienleer, gemaakt van paarde- of ezelleer).

Het almanakje was geheel uniek; alle 5 drukwerkjes waren in geen enkele bibliotheek te vinden, met een kalender, een kroniekje, stichtelijke liedjes, bruiloftsliedjes, maar vooral met een wel heel curieus ‘steekboekje’. Na heel wat gepuzzel en onderzoek werd me duidelijk dat het ging om een goedkope bewerking van het al even zeldzame steekboekje van de Friese dichter Jan Jansz. Starter uit 1625, waarvan de KB inmiddels de twee enig bekende exemplaren bezit. Dat was een amoureus steekboekje voor twee of meer jonge stellen, waarbij met een speld een willekeurige pagina werd gekozen door in de snede te prikken. En dan moest het scabreuze, humoristische versje op het vrolijke paar natuurlijk hardop voorgedragen worden.

Ik drukte mijn toenmalige baas op het hart dat dit boekje ooit naar een bibliotheek zou moeten verhuizen, als zeldzaam voorbeeld van de populaire cultuur van het verleden. Want van Starters chique uitgave uit 1625 met fraaie emblemen in kopergravure, was bij Saeghman niet veel meer dan een populair aftreksel over, geïllustreerd met oude houtblokjes die voor een heel ander boek gemaakt waren.

Jaren later, kort na het overlijden van Ab ver Steur, kreeg ik het almanakje nog eens onder ogen en gebruikte het voor een lezing over het belang van fysieke boeken in digitale tijden, maar daarna verdween het van mijn radar. Tot ik het kortgeleden weer terugzag op de website van een Nederlands antiquariaat, omdat ik ook na dertig jaar nog altijd regelmatig de zoekterm ‘Saeghman’ google. Want je weet maar nooit!

Het boekje dat dertig jaar geleden in Haarlem op de keukentafel lag, werd nu antiquarisch aangeboden en door de snelle actie van collega Kasper van Ommen en de genereuze steun van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde en de Vrienden van de UB, konden we het unieke almanakje met het steekboekje verwerven voor de UB.

Ik maak vandaag een kleine buiging voor Ab van der Steur, want hij was het die het boekje 30 jaar geleden aantrof en aankocht om zijn jonge medewerker te verrassen met een almanakje van diens Amsterdamse held Gillis Joosten Saeghman. Het heeft nu zijn thuis gevonden in de UB Leiden (persbericht), waar het de populaire cultuur van het verre verleden laat herleven. Er gaat veel mis in de wereld, maar dit verhaal kreeg een goede afloop!