Gaia van Bruggen schreef een prachtige biografie van Mimi Hamminck Schepel (1839-1930), de tweede echtgenote van Eduard Douwes Dekker, alias Multatuli. De titel van het boek roept het beeld op van deze bijzondere vrouw: ‘Verheven ongemanierd’. Het verhaal wordt verteld in levend Nederlands. Ik heb het ademloos uitgelezen.

De geschiedenis heeft niet mild geoordeeld over Mimi en haar onconventionele huwelijk met de twintig jaar oudere schrijver. Onterecht, zo laat Gaia van Bruggen zien. Als partner, en na zijn dood in 1887 als ‘geestdraagster’, heeft zij een vitale rol gespeeld in het denken, schrijven en naleven van onze grootste auteur, die als mens niet altijd even groot was. Multatuli komt door deze biografie ook in een ander licht te staan. Zijn charisma moet enorm zijn geweest. Dat blijkt uit de aantrekkingskracht die hij uitoefende op zoekende mensen, in het bijzonder op de jonge vrouwen die hij rekruteerde voor het door hem te leiden “legioen der kinderen van Insulinde”. Zo iemand was de keurig opgevoede Mimi. Zijn brieven aan haar deden een vuur ontbranden. “Wat was je prachtig onfatsoenlyk, Mimi, hoe verheven ongemanierd!” Mimi hoorde het graag.

Dat Multatuli deze vrouwen – zijn muzen, de fancy’s – in wezen onderwierp aan zijn eigen machtsfantasie, is de biograaf niet ontgaan. Maar de feiten en bevindingen gaan vooraf aan het eigentijdse oordeel, dat – volkomen terecht – hoofdzakelijk aan de lezer wordt overgelaten. Het citaat van Multatuli, dat als motto aan de biografie voorafgaat, zet niet alleen de toon voor het verhaal dat volgt, maar kan ook worden gelezen als een aansporing om het verleden niet uitsluitend door de bril van het wakkere heden te lezen:

Alle kleur is naar ’t licht dat er op valt, en wie zich niet weet te verplaatsen in den tyd der gebeurtenissen, ziet ze anders gekleurd dan ze inderdaad waren.

Van Bruggen brengt de spanningsvelden in het leven van Mimi zorgvuldig in beeld. Zij was niet voor het gemak geboren, maar een interessant leven was het beslist wel. Zonder te breken met haar familie en haar maatschappelijke stand, bevrijdde zij zich uit het burgerlijke ledikant. Zij wilde zelf iemand zijn.

‘Verheven ongemanierd’ bewaart de balans tussen kritiek en empathie. Die laatste houding overweegt. Van Bruggen wekt haar bronnen tot leven en plaatst Multatuli in een zacht licht. Daarin volgt ze haar heldin, die vooral aan het woord komt via haar herinneringen aan ‘Dek’, memoires waar de gouden glans van het verleden overheen ligt.

Als geen ander heeft ze [Mimi] hem begrepen en gesteund. Van meet af aan heeft ze zijn literaire grootheid aangevoeld, ook toen hijzelf nog geen schrijver wilde zijn – zijn ambitie was een goed mens te zijn, hoewel hij wat ‘al te menselijk’ was voor dat hooggestemde ideaal. Het is in hoge mate aan haar te danken dat Multatuli uitgroeide tot de grootste schrijver van de negentiende eeuw, zo niet van de Nederlandse literatuur.

Ook over die negentiende eeuw, die zich voor Mimi tot 1930 uitstrekte, gaat dit boek, dat ge moet lezen als ge neerlandicus zyt, of als ge iets anders zyt.

Gaia van Bruggen, Verheven ongemanierd. Mimi en Multatuli. Amsterdam: Boom, 2023