• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Je woorden ordenen om verwarring te voorkomen?

13 mei 2023 door Marc van Oostendorp 2 Reacties

Hoe orden je je woorden? Dat is een van de vragen waarvoor de mensheid zich gesteld ziet. In de loop van de tijd zijn we in verschillende uithoeken van de wereld tot verschillende oplossingen gekomen.

Nu zijn er ook nogal wat mogelijkheden. Neem de volgorde van het onderwerp (subject, S), werkwoord (verbum, V) en lijdend voorwerp (object, O). Drie dingen kun je logischerwijs op zes manieren in volgorde zetten:

  • Nene eet abrikozen (SVO)
  • Nene abrikozen eet (SOV)
  • Eet Nene abrikozen (VSO)
  • Eet abrikozen Nene (VOS)
  • Abrikozen eet Nene (OVS)
  • Abrikozen Nene eet (OSV)

De meeste van die volgorden vinden we wel in enige taal van de wereld als de gewone. Het Engels heeft bijvoorbeeld SVO en het Turks SOV. Het Nederlands gebruikt de ene soms in (stellende) hoofdzinnen, maar de tweede in bijzinnen (‘Ik geloof dat Nene abrikozen eet’). Helemaal toevallig is dit overigens niet: de overgrote meerderheid van de talen heeft een SVO- of een SOV volgorde, en van die meerderheid heeft de grootste groep dan weer SVO. De volgorde OSV komt dan weer nauwelijks voor, en er zijn zelfs taalkundigen die betwijfelen of het ooit wel voorkomt.

Makkelijkst

Er zijn in de loop van de tijd allerlei verklaringen bedacht voor deze voorkeuren. Het onderwerp staat kennelijk het liefst voor het werkwoord én voor het lijdend voorwerp. Misschien valt dit te begrijpen: als je denkt aan een gebeurtenis (dansen, boekje lezen, abrikozen eten), denk je als eerste aan degene van wie de actie uitgaat. Zo kun je ook begrijpen dat het onderwerp voor het lijdend voorwerp wil staan. Dat SVO dan weer vaker voorkomt dan SOV is misschien omdat op deze manier het werkwoord de twee uit elkaar houdt. De OSV volgorde gaat tegen al deze tendenzen in.

Het zijn nogal lastig te controleren verhalen. Zouden we het allemaal niet net zo goed kunnen ‘verklaren’ als de wereld totaal anders in elkaar zat?

Hoe dan ook is er nu een artikel verschenen in het prestigieuze tijdschrift Cognition waarvan de auteur, de Britse psycholoog Shiri Lev-Ari, een nieuwe component aan de discussie toevoegen: de grootte van de samenleving die de taal gebruikt.

Lev-Ari wil laten zien dat hoe meer mensen een taal gebruiken, hoe groter de kans is dat die taal SVO-volgorde heeft. Het idee is dat in grotere samenlevingen de kans op onderlinge misverstanden ook groter wordt, en mensen dus teruggrijpen op de ‘makkelijkste’, meest voor de hand liggende, mogelijkheid.

Convergeren

Nu valt zo’n stelling lastig te bewijzen. Je kunt naar de verzameling bestaande (of eigenlijk: beschreven) talen kijken, maar welke talen we nu hebben heeft te maken met allerlei andere factoren dan woordvolgorde: je moet de effecten van de taalkundig willekeurige massamoorden, het imperialisme over de millennia heen en wat dan ook eigenlijk ook in de beschouwing betrekken, maar dat is niet te doen, eenvoudigweg omdat je de wereldgeschiedenis niet kunt overzien. Een poging om dit te doen aan de hand van bestaande talendatabases, lukt Shiri Lev-Ari ook niet.

In plaats daarvan heeft ze een experiment gedaan waarin ze mensen die elkaar niet kenden liet communiceren in een nieuwe ’taal’: ze zette ze in koppels apart in een breakout room op Zoom. Een van de twee bekeek een filmpje waarop, bij wijze van spreken Nene abrikozen aan het eten was, en had wat plaatjes ter beschikking (van Nene, van abrikozen, van iemand die aan het eten was) waarmee die de boodschap moest overdragen op de ander. Ondertussen observeerde Lev-Ari in welke volgorde de plaatjes gelegd werden.

Gestuurd

Dit alles gebeurde in ronden: degene die de boodschap kreeg, moest deze weer doorgeven aan een ander, die deze ook weer doorgaf. En in de loop van de tijd bleken alle groepen, als ze groot genoeg waren, te convergeren naar Nene eet abrikozen.

Dat is interessant, al valt er wel het een en ander op af te dingen. Zo kun je je afvragen wat nu precies de relatie is tussen het manipuleren van plaatjes en taal. Die manipulatie geeft misschien iets aan van de manier waarop mensen idealiter communiceren, maar bij taal komen allerlei andere dingen kijken. In taal gaat de volgorde bijvoorbeeld niet alleen over betekenis. Je hebt ook in het Engels de volgorde Apricots are eaten by Nene, die nog steeds SV(O) is, ook al zou je de plaatjes er anders voor ordenen.

Maar ronduit slordig is Lev-Ari omgegaan met het probleem dat mensen bij zo’n experiment misschien teruggrijpen op de taal die ze kennen. Ze zegt dat probleem zich niet voordoet omdat er in eerste instantie nog niet zo’n voorkeur was voor SVO, en deze pas in latere ‘generaties’ in het experiment ontstond, en dat de deelnemers allerlei verschillende moedertalen hadden. Maar als iedereen slechts een kleine voorkeur heeft voor SVO en tegelijkertijd beïnvloed wordt door wat er eerder is gezegd, is goed te begrijpen dat er in eerste instantie nog van alles mogelijk is, maar dat iedere generatie net wat meer duwt in de richting van SVO.

Groter is nog het probleem van het argument van die verschillende moedertalen. Voor zover valt in te zien werden de experimenten allemaal gehouden op de campus van Lev-Ari’s universiteit. In Engeland. Het is dan niet zo gek om te denken dat de deelnemers niet in de eerste plaats werden gestuurd door hun moedertaal, maar door de taal die ze allemaal delen. Het Engels.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: taalkunde, typologie, woordvolgorde

Lees Interacties

Reacties

  1. Anneke Neijt zegt

    29 mei 2023 om 10:39

    Beetje jammer dat het onderzoek deze richting opgaat. Zou taalgebruik echt onder invloed staan van de grootte van de populatie sprekers? Dat er verschil is in taalgebruik van iemand met een groot of klein netwerk, is goed voorstelbaar, maar dat de grootte van de gehele groep sprekers van invloed zou kunnen zijn, lijkt me zeer zeer onwaarschijnlijk.

    Beantwoorden
    • Marc van Oostendorp zegt

      29 mei 2023 om 10:48

      Maar bij een grote groep sprekers is het waarschijnlijker dat veel sprekers een groot netwerk hebben! Ik ken overigens geen goede verklaringen voor de vraag waarom sommige talen SVO zijn en andere bijvoorbeeld VSO. Ik wil niet zeggen dat dit nu wél een goede verklaring is, maar het biedt in ieder geval feiten die relevant kunnen zijn. En de richting zoeken in de sociologische samenstelling van de gemeenschap lijkt me in ieder geval de moeite waard.

      Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Lucebert • Tajiri

Het licht is de liefde is niets
Een gat grijpt naar een ander gat
Het beeld bijt een beeld
De spiegel is bleek en bont

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

LIBELLEN

Hier is de broedplaats, takken in elkaar gehaakt,
manshoge brandnetel slaapt tussen grijze
verdorde armen, dun dood sparrehout.
Libellen paren een snel ogenblik,
bidden in zwermen, zetten zich,
doorzichtige strikken, korte takken,
op taktoppen.

Bron: Dierenalfabet, postuum verschenen, 1978

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1881 Maria Kronenberg
sterfdag
2018 Dana Constandse
➔ Neerlandicikalender

Media

De literaire letterenshow 2

De literaire letterenshow 2

12 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d