De waarheid is verborgen onder een enorme berg verwarring en soms neemt die verwarring alleen maar toe door te zoeken. Een intrigerend voorbeeld ervan gaf de Catalaanse taalkundige Evelina Leivada onlangs op haar weblog.

De kwestie is door al die verwarring natuurlijk behoorlijk ingewikkeld. Het begint met een bewering die de laatste jaren regelmatig wordt herhaald (ook door mij): dat er aanwijzingen zijn dat meertaligheid gezond is voor je hersenen, dat mensen die meerdere talen spreken in een aantal opzichten mentaal fitter zijn dan puur eentaligen. Er is inmiddels een stapeltje wetenschappelijke artikelen die dat laten zien.

In 2014 verscheen er echter een geruchtmakend artikel dat als strekking had dat in het onderzoek naar dit onderwerp sprake was van een zogeheten publication bias: artikelen waarin positieve effecten van meertaligheid werden aangetoond, zouden vaker gepubliceerd worden dan artikelen waarin dat niet het geval was. Op die manier zou dus het beeld dat de gepubliceerde wetenschap van de resultaten gaf, mogelijk vertekend zijn.

De manier waarop dat werd aangetoond is door te kijken naar heel veel aankondigingen van lezingen op congrespresentaties, en daarna te bezien hoeveel van die aankondigingen uiteindelijk tot lezingen hadden geleid. En die verhoudingen lagen dus scheef. Het beeld van meertaligheid was dus misschien toch niet zo positief.

Althans, op het eerste gezicht, want onlangs ontdekte Leivada dat het onderzoek uit 2014 zelf ook weer allerlei problemen had. Toen zij de gegevens natrok, ontdekte ze dat veel van de artikelen die volgens de auteurs ongepubliceerd waren, wel degelijk hun weg naar publicatie hadden gevonden: sommige onder een net wat andere titel, sommige na de deadline die de auteurs hadden gesteld en sommige niet in tijdschriften maar in boeken of congresbundels. Als je dat allemaal bij elkaar optelde, was het gepubliceerde beeld helemaal niet zo bevooroordeeld.

Maar nu komt het: Leivada bood haar artikel aan een wetenschappelijk tijdschrift aan, waar het onlangs gepubliceerd in een speciaal nummer over onderzoek naar meertaligheid. Alleen kreeg Leivada niet lang na publicatie een brief waarin de uitgever meldde dat haar artikel heel vaak gelezen was (meer dan 1000 keer, wat me inderdaad heel fors lijkt voor zo’n toch vrij abstract onderwerp) én dat ze besloten hadden het niet langer in het speciaal nummer te publiceren. Het zou wel elders op de website komen, maar niet meer op een plaats waar mensen die in dit onderwerp geïnteresseerd waren, het gemakkelijk konden vinden.

Hoezo deze verrassende draai? Was er iemand die het vervelend vond dat deze kritiek op een gevierd artikel zo prominent werd? Was er iets anders aan de hand? Leivada kwam er niet achter, en moest zich neerleggen bij deze wonderlijke move van de uitgever. Dat er iets niet klopt in onderzoek naar wat er niet klopt in de publicatie van ander onderzoek, mag kennelijk niet gepubliceerd worden.

Wat is ondertussen de waarheid over die meertaligheid? Dat wordt er ook niet duidelijker op. Als Leivada gelijk heeft, zijn er dus veel gepubliceerde artikelen die laten zien dat meertaligheid niet per se en niet in alle opzichten goed is voor het brein, maar dat betekent niet dat we nu weten welke kant de balans dan opslaat.

Daar zal nog veel discussie voor nodig zijn, en geharrewar, en onbegrijpelijke beslissingen van wetenschappers.