De verenglishing van het Nederlands in Vlaanderen (4.2)

In deze reeks vertellen onderzoeker Eline Zenner  en taalliefhebber Jan Hautekiet het verhaal van de ‘verenglishing’ van het Nederlands in Vlaanderen.  Een overzicht van de afleveringen in de aangroeiende reeks vind je hier. In dit stukje geven ze een kort historisch overzicht van een van de symbooldossiers van de taalstrijd in België: de taal van het hoger onderwijs. Dit overzicht kan de huidige regelgeving over talen in het hoger onderwijs in Vlaanderen mee situeren.

De taalwetgeving voor het hoger onderwijs is een symbooldossier voor de taalstrijd die de Belgische geschiedenis van bij haar start kleurt. Het is niet mogelijk die taalstrijd hier in alle detail te belichten. Wie er graag over bijleest, kan onder andere terecht in Strijden om taal van Witte & Van Velthoven (en zie 3_2 uit onze reeks). De inzet van de taalstrijd ligt de meesten zelfs zonder zo’n uitgebreid overzicht duidelijk genoeg voor: de emancipatie van het Nederlands in Vlaanderen. Het Nederlands was in de vroege twintigste eeuw in Vlaanderen zeker de taal van de meerderheid, maar het was niet de prestigetaal. Dat was het Frans, in aantallen zeker de minderheidstaal, maar meer de taal van het publieke en culturele leven. De taal ook van het hoger onderwijs.

Wel liep, zoals het derde grote luik van deze reeks toelichtte, in het jonge België een generatie jonge intellectuelen rond die onder Willem I (1815-1830) school had gelopen in het Nederlands. Deze generatie had persoonlijk ervaren hoe nauw onderwijstaal en emancipatie verbonden zijn. Ze stond klaar om de rechten van die eigen taal op te eisen. De kiem van de Vlaamse Beweging was gezaaid, met een Nederlandstalig hoger onderwijs hoog op de agenda.

Het belang dat in Vlaanderen in de volgende decennia in steeds toenemende mate aan taal werd gehecht, viel uiteindelijk ook de meer illustere buitenstaander op. De vernederlandsing van de Gentse universiteit, die in detail valt na te lezen op de website www.ugentmemorie.be, kwam er zo al even in 1916-1918 met de Vlaamsche Hogeschool. Die trok echter maar weinig studenten aan en slechts een minderheid van het professorenkorps werkte mee. De vernederlandsing was een onderdeel van de Flamenpolitik waarmee de Duitse bezetter handig tegemoet kwam aan de verzuchtingen van de Vlaamse Beweging. Door die scherpe geur van collaboratie kwam er gelijk ook weer een einde aan een Nederlandstalige Gentse universiteit bij de bevrijding van de Duitse bezetter op 11 november 1918. Het duurde tot 1930 tot Gentse universiteit weer Nederlandstalig werd.

De taalhistoriek van UGent De vernederlandsing van UGent in vijf mijlpalen, zoals die te bekijken zijn op de website van de universiteit zelf. 1817: start van de colleges op 3 november, in het Latijn. 1835: na de scheiding met Nederland en enkele jaren onzekerheid wordt het Frans de enige voertaal van de universiteit. 1892: enkele hoogleraren richten openbare cursussen in het Nederlands in, gekend als ‘Hoger Onderwijs voor het Volk’. De jaren nadien raakt de propapagandamachine voor vernederlandsing van de universiteit als middel voor sociale ontvoogding goed op gang. 1923: minister Pierre Nolf komt met een compromis à la Belge op de proppen, een tweetalige universiteit met de keuze in handen van de student zelf. Studenten: niet blij. 1930: het parlement keurt de totale vernederlandsing van de Gentse universiteit goed.

Wie houdt van Vlaamse dramaseries, kan de taalgeschiedenis van UGent beleven via het verhaal van vader Philippe uit In Vlaamse velden.

In Leuven loopt het verhaal aanvankelijk best gelijk met dat van de universiteit van Gent. Op haar website heeft KU Leuven het zelf over een ‘voorzichtige’ vernederlandsing in de vooroorlogse jaren, meer precies vanaf 1911. Voorzichtig bleef het ook: het Frans bleef dominant aan de Leuvense universiteit, toch zeker tot 1920. In dat jaar vindt het Zoldercongres plaats, volgens hoogleraar-emeritus Louis Vos een scharnierpunt voor de taalgeschiedenis van de Leuvense universiteit.

Het Zoldercongres was de derde editie van de studentencongressen van Het Algemeen Nederlandsch Studentenverbond, een vereniging die het Groot-Nederlands gedachtengoed aanhing. Die derde editie zou in Leuven plaatsvinden, maar waar precies in Leuven was minder duidelijk. De stadsdiensten stonden niet te popelen om bij te springen in de organisatie, en ook van de universiteit uit kwam er weinig bijval. Het congres werd dan maar in de zolder van een loods van de Boerenbond gehouden. Ook ruimte is een vorm van non-verbale communicatie en de zolder vatte niet meteen de boodschap die de jonge organisatie wou uitdragen. De wig tussen de Vlaamse en Waalse studenten werd dieper, en de radicalisering raakte ingezet.

Toen de regering-Lefèvre in 1962 de taalgrens vastlegde, kwam de Leuvense taalzaak echt in stroomversnelling. De taalgrens bekroonde het territoriaal beleid, dat taal en regio onlosmakelijk zou verbinden. De universiteit bevond zich in het Vlaamse en dus Nederlandstalige territorium, en toch was het Frans er de voornaamste voertaal. Dat voelde steeds meer aan als een absurditeit. Dat er zowaar uitbreidingen van de Franstalige afdeling van de universiteit waren gepland, nog veel meer. De elitaire communicatiestijl van de bisschoppen hielp de zaak niet vooruit. Een eerste golf protesten was onvermijdelijk, hard en pittig. In 1966-1967 vonden wekelijks betogingen plaats. In combinatie met het bredere maatschappelijke ongenoegen, de drang naar secularisering, democratisering en een nieuwe wereld die de jaren zestig wereldwijd kenmerkten, waren de uiteindelijke protesten van 1968 nog vuriger, agressiever en emotioneler. Rondvliegende kasseien, waterkanonnen, gebalde vuisten, en: bikkelharde taal. Woke waren ze niet, de slogans van het studentenprotest. ‘Walen buiten’ voor de Vlaamsgezinden, ‘bourgeois buiten’ voor de linksgezinde democraten.

Verandering was onvermijdelijk. Een portie politiek heen-en-weer later was het zover. De Leuvense universiteit, incluis boekencollectie, werd gesplitst in de Katholieke Universiteit Leuven (nu KU Leuven) en de Université Catholique de Louvain (UCLouvain). De strijd was gestreden. Het Nederlands kreeg zijn plaats. Of…?

Volgende aflevering kijken we naar een nieuwe kaper op de kust.

Een gestructureerde inhoudsopgave van De verenglishing staat hier.
Bij deze reeks hoort een regelmatig geüpdatete bronnenlijst.
Lees ook het vorige artikel in deze reeks: Leuven Frans, Leuven Vlaams, Leuven Engels? 1968