Uitgever Aart Hoekman schreef een mooi boek over de laatste jaren (2017-2020) van zijn goede vriend, de schrijver Maarten Biesheuvel. De opzet van dit fraai vormgegeven kleine boek is even eenvoudig als genereus. In cursieve letter laat hij Biesheuvel ruim aan het woord en dat levert trefzeker proza op. Het gaat om een heel kleine selectie uit zo’n 20 uur aan geluidsopnamen. Zelf beschrijft Hoekman Biesheuvels laatste (en eerste gedwongen) opname in de psychiatrische inrichting, het verschijnen van zijn bundel Verhalen uit het gekkenhuis, waarmee hij weer helemaal terug was als schrijver, zijn spraakmakende optreden bij De Wereld Draait Door, de dood van Eva en Biesheuvels laatste weken, omringd door vrienden. Naar de dood verlangde hij al maanden. Maar eerst nog een sigaartje en het verzoek aan vriend Aart, bij wijze van laatste wens, om titels van Karel van het Reve op te noemen. Want Karel was God.

Door de opzet van het boek zie ik ook een Biesheuvel die ik nog niet eerder zo scherp in beeld kreeg: de meester van het aforisme.

Als Homerus nu maar gereformeerd was geweest, dan zou hij beter hebben geschreven.

Een schrijver is een bedrijf dat z’n gedachten verkoopt aan een uitgeverij.

Die zinnen hadden niet misstaan in het boekje Waarover je niet zwijgen kan van Martin de Haan en Rokus Hofstede, een afgeleide van hun website maximen.nl waar beide vertalers sinds 2010 aforismen, zinspreuken en sententies verzamelen, in hun eigen definitie: “korte, soms grappige, vaak raadselachtige uitspraken die behalve hun lengte in elk geval twee dingen gemeen hebben: ze poneren een algemene waarheid en proberen die door hun stilistische verleidingskracht aan de lezer te verkopen.”

Er lijken minstens twee soorten maximen te bestaan, namelijk die welke uit hun omringende tekst (een roman, essay, gedicht) zijn gelicht – zoals twee zinnen uit de essaybundel ‘Verraden testamenten’ van Milan Kundera (in de vertaling van Piet Meeuse) – “Wat is een overtuiging? Dat is een denken dat tot stilstand is gekomen” – en die welke zelfstandig als aforisme worden gepubliceerd, bijvoorbeeld uit de bundel ‘Aforismen’ van Jan Emmens: “Moralist. Iemand die de behoefte heeft anderen te veroordelen.”

Wie de verzameling van De Haan en Hofstede wil uitbreiden vindt in het werk van Maarten Biesheuvel een rijke bron, vooral natuurlijk van ingebedde aforismen. Het boek van Hoekman bevat dan weer een aantal van de mooiste zelfstandige uitspraken, zoals die in een van de vele gesprekken uit de mond van de schrijver konden worden opgetekend.

Op Schiermonnikoog herinnert een enkeling zich nog het trouwfeest van Maarten en Eva in hotel Van der Werff. Daar is men wel het een en ander gewend.

Biesheuvel had zich het motto van Vladimir Nabokov eigen gemaakt: “Be kind, be proud, be fearless!” Hij moest toegeven niet zonder angst te leven. Maar wie de verhalen herleest van deze wonderlijke verteller ziet ook dat hij de werkelijkheid weerloos maar onverschrokken tegemoet trad en omzette in onvergetelijke beelden.

Binnenkort ben ik dood. Dan heb ik met mijn verhalen de wereld nog geen millimeter verbeterd. Maar ik heb de mensen wel veel plezier bezorgd, en ook wijsheid meegegeven, Nuttig en aangenaam!

Martin de Haan en Rokus Hofstede, Waarover je niet zwijgen kan daarover moet je kort zijn. Amsterdam: Athenaeum – Polak & Van Gennep, 2023. Bestelinformatie bij de uitgever

Aart Hoekman, Mag de sirene aan? De laatste jaren van Maarten Biesheuvel. Uitgeverij Brooklyn, 2023. Bestelinformatie bij de uitgever.