Achter het achtervoegsel 49

De tijd van oliebollen en appelbeignets ligt nog maar net achter ons en daarom leek het me een goed idee om dit nieuwe jaar te starten met een minstens zo vet woord: de croquetterette. Het werd me toegestuurd door een lezer van deze rubriek. Hij had het gezien in de Volkskrant van 30 november, waar Paul Faassen een kleine ode brengt aan de voor hem onweerstaanbare kroket, of ‘Eigenlijk dus croquette, want origineel Frans (croquer = kraken)’. Faassen biecht op dat hij de verleiding van een kroket nooit kan weerstaan. Niet bij de frituurmuur, ook niet bij een tankstation en al helemaal niet bij de speciaalzaak, zoals De kokette kroket en de Croquetterette.

De e-mailer die mij wees op de croquetterette in de tekst-tekening van Faassen merkte op: “Een eigen vondst, maar wel een leuke!” Dat croquetterette van een grote schoonheid is, kan ik slechts beamen – hoe vaak gebeurt het dat het je in één woord twee keer –ette tegenkomt! Maar dat Faassen dé bedenker is van de naam voor de speciaalzaak staat voor mij niet onomstotelijk vast. Hij kan wel een bedenker zijn, want soms worden woorden op verschillende momenten op verschillende plaatsen door verschillende mensen bedacht.

Kennis en kunde

Dat zou ook het geval kunnen zijn bij de naam croquetterette. Een eenvoudige zoekopdracht in Google laat zien dat in het Noord-Brabantse Oss een aantal jaren geleden een cateringbedrijf met die naam gevestigd was. Het maken van ambachtelijke kroketten moet hoog in het vaandel hebben gestaan, zo blijkt uit de informatie op de Facebookpagina van het bedrijf: “Croquettendraaiers met kennis en kunde uit de tijd dat een rundcroquette nog naar rund smaakte en E-nummers nog moesten worden uitgevonden.” Het mobiele cateringbedrijf startte begin 2014 op het Come Out and Play Festival in Oss. Na 20 juni 2020 zijn er geen nieuwe postings meer verschenen van het bedrijf op Facebook. Waarschijnlijk heeft de coronacrisis de Croquetterette de das omgedaan. Dat vermoeden wordt bevestigd door het handelsregister van de Kamer van Koophandel, waar het bedrijf is uitgeschreven.

De ‘croquettendraaiers’ hebben de naam voor hun bedrijf zorgvuldig gekozen. Door te kiezen voor de Franse spelling croquette geven zij als het ware een culinair keurmerk af; de sinds 1995 officiële spelwijze kroket roept de gedachte op aan snackbars en fastfood. Daarvoor was ook de spelling croquet toegestaan, maar die is met de spellingwijziging van 1995 in ongenade gevallen. Bovendien, als je achter het woord kroket of croquet het achtervoegsel –ette zou plaatsen, krijg je – dat vind ik althans – een lelijk woord: kroketette of croquetette. De lange vorm croquette, gevolgd door een tussenklank en de uitgang –ette (of de lange vorm croquette, gevolgd door de uitgang –rette) levert naar mijn mening en naar die van de croquettendraaiers wel een fraaigevormde naam op.

Snackbarbaren

Andere liefhebbers van de gepaneerde snack hebben wel gekozen voor de kroketterette. Het boekje Borre en de snackbarbaren – bedoeld voor groep 6 van de basisschool – opent met een scène in Kroketterette ’t Kruimpje waar eigenaresse Marietje al twaalf jaar lang de scepter zwaait en waar zij haar klandizie laat kiezen uit kalfs-, saté-, goulash-, garnalen-, kaas-, aardappel-, groente-, Babbelstruik- en rundvleeskroketten. En voor hen die op hun gewicht moeten letten, ook nog een kroket light. In welk jaar het boekje precies is verschenen heb ik niet kunnen achterhalen.

Dat is wel het geval bij The YOU-ke-box van de Vlaamse blogger Boerin zonder naam. In 2016 stelde zij bezoekers van haar blog in staat video’s aan te klikken met liedjes over kroketten. In haar eigen woorden: “Ragout gewikkeld in paneermeel met een snufje muziek… Oftewel een youkebox als kroketterette!”

11 eurocent

Het oudste, mij bekende voorkomen van kroketterette vond ik in een column van Maarten Siffels in dagblad Trouw van 3 maart 1993, waarin hij herinneringen ophaalt aan zijn middelbareschooltijd. Toentertijd kocht hij voor een kwartje – omgerekend naar nu 11 eurocent – een broodje kroket ‘bij een van de rijdende kroketterettes die de school in de pauze aandeden’. Anders dan bij de zojuist genoemde croquetterette zal de kwaliteit van de gepaneerde snacks niet van het hoogste niveau zijn geweest: bij de ene dreven ‘veel harde, droge stukjes in het vet’ en bij de ander kwam de vette frituurwalm je tegemoet en had de uitbater vetvergeeld, grijs haar, rookte hij en veegde hij zijn neus af met de hand waarmee hij ook de kroket aanreikte.

Voor zover ik kan zien fungeert kroketterette vooral als soortnaam. Het is een aanduiding die wordt gebruikt om een – meestal – mobiele snackkar aan te duiden. Voorbeelden van snackverkopers die hun zaak zelf kroketterette hebben genoemd, heb ik niet gevonden, al wil dat natuurlijk niet zeggen dat ze niet hebben bestaan.

Chique kroketten

Middenstanders kiezen zelf liever voor een naam met iets meer allure, zoals hierboven de croquetterette. Ook andere uitgangen blijken populair. Restaurant Valuas in Venlo ontwikkelde onder de naam kroketterie een krokettenlijn waarbij zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van ‘duurzaam en milieuvriendelijk geproduceerde ingrediënten van hoge kwaliteit’.  Ook Kroketterij de Bourgondiër – onderdeel van het bedrijf Van Geloven dat ook Mora en Van Dobben als merken voert – zet in op kwaliteit: zij bereiden ‘volgens traditioneel recept kroketten en bitterballen met overheerlijk draadjesvlees, smeuïge ragout en een heerlijk krokante korst’. De Oriëntaalse kroketterij richt zich dan weer op snacks met oosterse smaken, zoals de zelfgemaakte rendang kroket die een smaaksensatie is. En in 2020 betrad De Haagsche Croquetterij de snackmarkt met een groot assortiment ‘oprechte meestersnacks’.

Hoewel de populaire, gewone kroket nog altijd te koop is in iedere snackbar, kun je voor een ambachtelijke, duurzame, milieuvriendelijke en eerlijke kroket beter naar een kroketterij, een croquetterij, een kroketterie, een croquetterette en soms naar een een kroketterette. 

.