Al heel lang, denk ik, ben ik geboeid door een taalfenomeentje dat ik voor eigen plezier de ‘enkel-/meerfout’ noem, terwijl ik niet eens weet of het wel echt om een fout gaat. Het is een fenomeentje dat vaker voorkomt dan ik had verwacht toen ik erop begon te letten (ja, ik weet het: waarneming is theorieafhankelijk, maar dan nog), en iets wat vaak voorkomt in de omgangstaal is ‘gewoon’ of anders wel gewoon of gebruikelijk gewórden.
De enkel-/meerfout is de grammaticale getalssprong van een enkelvoudig (collectief) substantief naar een meervoudige referentie eraan, of: naar de referentie aan de samenstellende delen of leden van dat collectief. Een voorbeeld, uit de onuitputtelijke bron van schriftelijke doch alledaagse taal: het internettelijke NOS-Nieuws (of, zoals het boven het bericht heet, NOS Nieuws):
Het programma en de route voor Koningsdag [2025] in Doetinchem zijn gepresenteerd. Suzan & Freek zullen optreden voor de Oranjes, net als de Achterhoekse band Normaal, bekend van hun hit Oerend Hard.
Uitleg: ‘de Achterhoekse band’ is natuurlijk, eigenlijk, grammaticaal correcter gezegd ‘bekend van’ zijn ‘hit’. Dat die band bestaat uit meerdere leden, is een ander chapiter, dit te meer daar in het nieuws zijn frontman, Bennie Jolink, het enige lid van die band lijkt te zijn, althans het enige lid dat kan praten.
Dit soort getalssprongen van schrijfkatten in het nauw zie ik vaker in zinnen over ‘het kabinet’ annex ‘de regering’ (of wat daarvoor doorgaat anno 2025), ‘de politie’ en dergelijke in werkelijkheid collectieve, maar grammaticaal bezien enkelvoudige instanties.
Vandaag zag ik op een statisch sandwichbord op de stoep voor mijn buurtkroeg Sound & Soul in een fraai middenstands krijtschrift de mededeling genoteerd staan dat dit etablissement ‘deze maand’ vijf jaar bestaat, wat betekent dat het zulks deze maand door middel van prettig geprijsde aanbiedingen met zijn (potentiële) gasten wenst te vieren; een jarige trakteert immers. Maar letterlijk staat er op het bord:
Wij bestaan deze maand 5 jaar!!! [mijn cursivering; IDVH]
Probleem: eer ik in een luid ‘Lang zullen zij leven’ uit kon barsten tijdens mijn rondje met Freddy, de hond, dacht ik: ‘Maar wie zijn zij dan wel?’ In soliloquium antwoordde ik iets als: ‘Toch niet de leden van een mij overigens onbekend duo Sound & Soul? Want ‘‘Sound & Soul’’ is de naam van een, om niet te zeggen: één café, bar, eetcafé, of hoe je het ook wilt aanduiden, en wel de naam van deze tent waar nu dit bord voor staat.’
Oplossing: het personeel van dit horecaetablissement bestaat uit meerdere personen; zij kunnen die ‘Wij’ zijn.
Nieuw probleem: die personen ‘bestaan’ al veel langer dan vijf jaar (ik ken ze). Anderzijds vraag ik me af of de mensen die er nu koken en bedienen daadwerkelijk al vijf jaar werkzaam zijn bij Sound & Soul; ik heb enig verloop kunnen constateren (ze worden steeds jonger), terwijl de sfeer er overigens goed blijft.
Ik vermoed dat deze pluralis medii ordinis vaker voorkomt, ook zonder de omweg die de firma WC-eend ooit heeft verzonnen: het sprekend opvoeren van fictieve WC-eend-laboranten. Zie hier:
‘Wij’ klinkt persoonlijker, vriendelijker, feestelijker en/of dramatischer dan een droog ‘Deze toko’, natuurlijk. Of is dit ‘wij’ een hypercorrectie, een eufemisme, geboren uit woordgeslachtsschaamte?
Het blijkt echter ook mogelijk om te zeggen wat je bedoelt:
Het is gewoon een bescheidenheidsmeervoud. ANS 5.2.3.2 en 5.5.5.2.
Zo gewoon is dat evenwel niet voor ons. Dank, weer iets geleerd.
Voor mij valt dat onder de ‘çonstructio ad sententiam’. In het Engels is dit juist uitgesproken meergoed, in plaats van meerfout. “The police are” (de politie ‘is’, volgens ons Nederlanders), “Chelsea have beaten City by 3 – 0 (‘heeft’ volgens ons met die cijfers gewonnen). In het Nederlands leidt het nogal eens tot twijfel, bijv. bij organisaties als de VN of een land als de VS. Enkel- of meervoud? ‘De VN staat machteloos tegenover de invasie door Rusland’, of ‘staan? ‘De VS is niet langer een betrouwbare bondgenoot’, of ‘zijn’? Waar het ook vaak wringt is bij een dubbel onderwerp met ‘en’ ertussen. Heel vaak hoor ik ‘X en Y is’, waar ik toch zeker het meervoud zou gebruiken. ‘X’ en ‘Y’ zijn in de bedoelde situaties enkelvouden, daar ontstaat de verwarring door.
Als eindredacteur ben ik er al een poos geleden toe overgegaan om dit goed te rekenen. Naarmate onze Nederlandse voornaamwoorden minder formeel en meer semantisch worden toegekend – zoals in het Engels al langer gebeurt, zeker in het Britse – voelt het steeds vanzelfsprekender om een meervoud te gebruiken voor een enkelvoud met een collectieve betekenis. Ik moet eerlijk zeggen dat ik bij ‘wij’ zelfs nog nooit had bedacht dat dat strikt genomen vreemd is. Ik begrijp je gedachtegang, maar voor mij weegt de collectieve betekenis kennelijk zwaarder, wat dat meervoud in de eerste persoon volkomen vanzelfsprekend maakt. Ik zou ook gerust neerlandistiek.nl met ‘jullie’ kunnen aanspreken. Jij niet?
Ik denk dat ik langzamer verander dan de taal die ik van mijn moeder leerde. En dat resulteert soms in struikelen over kiezels die voor anderen geen hindernissen zijn. En daar maak ik dan melding van. Omdat ik struikelen leuk vind, al sinds Charlie Chaplin op de tv van mijn ouders verscheen. En nee, ik denk niet dat ik een tijdschrift met ‘jullie’ zou aanspreken. Maar ik erken dat het zou kunnen.
Nieuw probleem: die personen ‘bestaan’ al veel langer dan vijf jaar (ik ken ze). -> moet het niet zijn (ik ken hen)?
Oud probleem, denk ik. Zo oud, dat het mij al niet meer als probleem opvalt. Maar van mijn levensdagen zal ik nooit ‘Hun hebben’ zeggen, denk ik. Maar ik ken hen, mensen die dat wel doen.