Gisterenochtend las ik het volgende op Nu.nl: Mannen vinden bijna net zo vaak als vrouwen dat ‘nee’ echt ‘nee’ betekent. Dit blijkt uit onderzoek van het CBS. Dat is natuurlijk verheugend nieuws, en het lijkt me een hoopgevend teken. En ook zeker goed dat het CBS dit in de gaten houdt.
Maar…
… toch dans ik niet helemaal juichend door de kamer. Dat heeft ermee te maken dat we “nee” lang niet altijd communiceren met het letterlijke woord “nee” gaat. Dat zelden een probleem. Stel u de volgende dialoog voor:
Ali: Hee Mo, ga je mee lunchen?
Monique: Hmmm, ik moet eigenlijk nog iets afmaken. Morgen heb ik wel tijd.
We snappen allemaal dat Monique niet mee gaat lunchen. En daar is geen woord “nee” aan te pas gekomen. En dat hoeft ook niet, want uitnodigingen afslaan op een vriendelijke manier doen we vaak zo. En met “zo” bedoel ik: met verantwoording waarom niet, een opening bieden voor wanneer het misschien wel kan, “verzachtende” woorden als “eigenlijk”, etc. Zelfs een kortaf “geen tijd” geeft een verantwoording. En dan is die “nee” niet meer nodig.
We doen dus meestal extra werk als we een uitnodiging, verzoek of voorstel afwijzen. Afwijzen is dus complex. En dat herkennen we allemaal.
Ja, óók wij Nederlanders. Die zogenaamd altijd precies zeggen wat we bedoelen. Stel u zich maar het volgende alternatief voor:
Ali: Hee Mo, ga je mee lunchen?
Monique: Nee.
Als ik Ali was, zou ik Monique de volgende dag niet uitnodigen. Of op z’n minst denken: “nou nou, jij mag ook wel eens op vakantie”. Of m’n meeluisterende collega’s (en ik) moeten hard lachen.
Die reacties laten zien dat we ongeschreven normen hebben over hoe we uitnodigingen afslaan. Die normen kúnnen we natuurlijk overtreden, zoals in het voorbeeld met alleen “nee”. Maar dat heeft wel consequenties voor hoe we een reactie interpreteren (“boos”, “onvriendelijk”, “moet nodig op vakantie”).
Seksuele avances afwijzen
Maar als voorstellen of uitnodigingen seksueel getint zijn, verlangen we opeens dat “nee” ook echt als “nee” gezegd wordt. Dat is raar, en gaat voorbij aan hoe we normaal gesproken voorstellen en uitnodigingen afwijzen. Inmiddels oud (maar nog steeds erg actueel) onderzoek van Kitzinger en Frith onder jonge vrouwen laat zien dat jonge vrouwen seksuele avances niet afwijzen met “nee”. Bijvoorbeeld omdat ze de ander niet willen kwetsen of omdat ze bang zijn dat ze als “gevoelloos” worden gezien. In plaats daarvan gebruiken ze normale manieren van afwijzen: uitstel, uitleg, verzachting (“ik vind je heel aardig, maar…”).
En daarmee laten die jonge vrouwen zien dat ze begrepen hebben hoe gesprekken werken.
En dus?
… vraagt u nu misschien. Nou, dit is nogal relevant. Als we normale manieren van afwijzen in seksuele context opeens niet meer zeggen te herkennen, en als we een expliciet “nee” verlangen, dan vragen we én om te de complexe handeling van afwijzen te doen, én om daarbij ook nog eens gespreksnormen te overtreden. We maken het dus extra moeilijk. “Gewoon nee zeggen” is dus een advies dat geen rekening houdt met hoe taal werkt.
Daarnaast geven we degene die de afwijzing (zogenaamd) niet begrijpt een excuus in handen als we een expliciet “nee” verlangen: “zij/hij” zei geen “nee”. Terwijl de ander waarschijnlijk wel “nee” communiceerde, op een beleefde manier.
Kortom, door “nee” te verlangen, leggen we de lat voor afwijzen veel te hoog. Een foto op de site van het CBS laat dat mooi zien. Iemand houdt daar een protestbord vast met de tekst “ALLEEN JA IS JA”.
En zo is het talig ook: volmondig instemmen doen we met dingen als “ja leuk!” en “ja graag!”. Bij al het andere moet degene die de eerste move maakte zich achter de oren krabben.
En nu?
Mij lijkt het interessant as het CBS bij een volgende survey de vragenlijst zou aanvullen met vragen als deze:
Als een persoon zegt “vandaag liever niet”, dan bedoelt zij/hij “nee”: Helemaal mee eens – helemaal niet mee eens.
Dat zou inzicht geven in wat men nou precies bedoelt met die “nee”. En als ik dan toch wensen aan het formuleren ben, misschien een campagne:
Ik moet eigenlijk naar huis want ik moet vroeg op voor werk = nee
Ingewikkeld? Misschien, maar… we kunnen het al! Denk maar aan het lunchgesprekje.
Ik zou het fijn vinden als er een schaal tussen “Helemaal mee eens – helemaal niet mee eens” was zodat je ook “Niet helemaal mee eens” of “Alleen in sommige omstandigheden mee eens” kunt antwoorden. (En dat websites en dergelijke, waar je niet beleefd tegen hoeft te zijn, “nee” als een optie hadden in plaats van “misschien een andere keer”.)
Waarop zou de mythe ‘ook wij Nederlanders, die zogenaamd altijd precies zeggen wat we bedoelen’ eigenlijk gebaseerd zijn ? U voegt er gelukkig nog ‘zogenaamd’ aan toe. Er zijn een aantal mythes die Nederlanders koesteren en die een zeer hardnekkig leven leiden, bijvoorbeeld dat zij een ’tolerant volkje zijn’, dat ze ‘een nuchter volk zijn, dat ze bijna altijd vooroplopen in de wereld, dat ze een gidsland moeten zijn …en zo kan ik nog wel een tijdje doorgaan. Moet het land wellicht een therapie ondergaan om van deze mythologie af te komen?
Roger van Bever
Heel vreemd, ik interpreteer “Ik moet eigenlijk naar huis want ik moet vroeg op voor werk” juist als “ja”. Na “eigenlijk” komt toch een “maar” altijd? Eigenlijk dit en dat, maaaar oké. O jee!
Toch niet altijd? Er kan bijvoorbeeld ook een ‘dus’ achter. Ik had er eigenlijk (+evt: tóch) geen zin in, dus ik deed het niet.
Ja maar dat is post-factum, niet als antwoord op een vraag “Ga je mee?” Hoewel, je kan op de vraag “Ga je mee?” wel antwoorden: “Ik heb er eigenlijk geen zin in.” – wat dan wil zeggen “eerlijk gezegd niet” of “nu ik erover nadenk nee”, “Nu je het zo vraagt, vergeet het maar”. Hm, dan mag ik eigenlijk wel eens achter mijn oren krabben.
Nee is soms ook ‘misschien’. Ook met lunches en vragen.
Zie ook Zie ook
https://renzoverwer.wordpress.com/2024/03/08/halsema-gul-e-a-vinden-preutsheid-en-conservatisme-eng-maar-de-partnerkeuze-en-liefde-dan/
Met name wat Van Mersbergen schrijft.
Nee is niet altijd nee. Nee is geregeld ook deel van een spel, waarbij een vrouw niet te gretig wil zijn.
Wat doen we allemaal hysterisch zeg. Vermoeiend.
Nog even en er wordt nooit meer geneukt, ook niet in relaliets, nu toestemming vragen verplicht is (de nederlandse wet)
‘Relaties’ bedoel ik.
Nymfomane antwoorden zijn het leuks. Vooral als de stem zakt en nee zegt. Hoe geil is een geit die nee mekkert. Precies, het heeft te maken met de toon en niet de letter.