Een morfologische noviteit debiteerde boekbespreker Jeroen Vullings in het wekelijks radioprogramma Nieuwsweekend van omroep MAX, op NPO Radio 1, 10 mei 2025 (08:30 – 11:00 u.) Als derde en laatste boek besprak hij ‘ReinAard. Schelmenroman’, de recent verschenen bewerking door Tom Lanoye van het beroemde middeleeuwse dierenepos Van den vos Reynaerde, waarvoor spreker grote lof had. Hij releveerde daarbij in het bijzonder het volgende aspect: ‘’(…) En het leukste is eigenlijk op het moment dat hij de binnenwereld van Reinaard toont, en nou, dat liegt er niet om, dat is zwaar psychopatesk, en dat doet hij ook nog in een soort half-Engels. Kortom, ik vind dit een meesterwerk. Dank je wel.“
Het mag dan nu mijn beurt zijn om de recensent te danken voor deze kleine, maar originele en alleszins passende toevoeging aan de morfologie van het Nederlands. Op dit platform heb ik eerder, op 16 juli 2024, uitgebreid aandacht besteed aan het journalistiek neologisme staatsmanesk, binnen het gehele netwerk der in het Nederlands vigerende esk-formaties. Voor mijn gevoel past dit nieuwe psychopatesk binnen dat veld nog beter dan het gelegenheidsprobeersel staatsmanesk. Het past semantisch beter, omdat het in die karakteristieke omgeving mee kan doen met connotaties als ‘bizar, grotesk, grillig, exuberant, zonderling, bespottelijk’, en fonologisch, omdat het grondwoord, anders dan bij staatsmanesk, herkenbaar uitheems van oorsprong is. Het woord klinkt zo een beetje alsof het altijd al heeft bestaan. Het is wat mij betreft het woord van de week, maar het zal je maar toegevoegd worden.
‘Psychopathetisch’ zou ook kunnen. Maar psychopatesk is korter, krachtiger, en dus beter! En het is een neologisme. Zelf heb ik de transcriptie ‘serendipiteit’ aan het Nederlands en het Vlaams toegevoegd. Als transcriptie van ‘serendipity’. Als vakterm voor wat ik noem: ‘de ongezochte vondst’ en/of ‘de kunst een ongezochte vondst te doen’. Ik schreef er met Win Brands een boekje over, dat gelukkig nog steeds verkrijgbaar is bij de uitgever Nieuw Amsterdam. Inmiddels is de derde en door mij verbeterde druk verschenen.
Er is ook wel enig verschil in betekenis tussen ‘psychopat(h)etisch’ en ‘psychopatesk’. Het is enerzijds een verschil in gradatie: het eerste drukt uit “de eigenschap/kenmerken van psychopat(h)ie vertonend” , het tweede “naar het psychopat(h)ische neigend/zwemend”, maar dat dan nog niet ten volle, ongeveer de waarde die het gewonere suffix -achtig ook zou kunnen weergeven. Anderzijds is -esk juist ook wat scherper, wat minder neutraal door zijn specifieke connotaties van .
Lees: connotaties van .
Lees: connotaties van “uitzonderlijkheid, buitensporigheid”. (De door mij eerder gebruikte markeringstekens maakten deze twee woorden ongeldig en onzichtbaar, ook bij herhaling.)
De rust tussen de akties, zoals de handschoen ervaart in de voorhal. Ik las afkomstig te zijn uit Ceylon beleving onder het lommereik. & enigjes dan?
Proeve van psychopatesk proza of gewoon poëzie?
Het Franse ‘psychopathesque’ komt al wel vaker voor (o.a. de titel van een muziekalbum uit 2023, maar er is ook een vindplaats uit 2008)
Van een muziekalbum kun je wel een buitenissige titel verwachten, maar ik ben benieuwd naar die vindplaats uit 2008.
Google geeft een vindplaats uit 2008, maar die zit zo te zien verborgen in een archief (ik zou je een screenshot van de google-link kunnen sturen). De volgende link is uit 2015 (denk ik, afgaande op de reacties): http://gintamaforever.unblog.fr/what-is-gintama/ (Let op: wel een site met veel reclame).
Ja, ik zie het, de context is : ”Bon, promis, je freinerai ma joie psychopathesque…”. Naar ik vermoed is dit is geen echt gangbaar Frans, maar komt het uit een bepaalde hoek, een bepaalde *scene*, waar een zekere buitenissigheid ook in het taalgebruik niet wordt geschuwd. Ook in het Frans kun je je een beetje aanstellen met dit suffix. Maar zo kan dat bij ons ook wel eens.
Inderdaad een prachtig woord. Alleen maar stemloze obstruenten, en dan ook nog 8 stuks in vier syllaben. Zouden er andere woorden zijn die dat eveneens presteren?
Het zijn mede deze eigenschappen die het woord een verhoogde expressieve uitdrukkingskracht verlenen, wat ook al geldt voor de keuze van -esk als suffix.
Het woord klinkt zo een beetje alsof het altijd al heeft bestaan. Ik moest meteen aan Antoine Marie Joseph (Antonin) Artaud, en het woord psychopathesque of psychopatesk. Het woord komt uit het Frans.
Interessante referentie. Jouw associatie lijkt hier behoorlijk van toepassing. Enig AI-ondersteund googelen levert mij althans de volgende biografische informatie op:
Antoine Marie Joseph (Antonin) Artaud (Marseille, 4 september 1896 – Ivry-sur-Seine, 4 maart 1948) was een Frans avant-gardistisch toneelschrijver- en criticus, dichter, acteur en regisseur. Hij wordt beschouwd als een van de meest invloedrijke figuren in de evolutie van de moderne dramatheorie.
Artaud was van 1907 tot 1914 leerling aan het Collège du Sacré-Cœur in zijn geboorteplaats, waar hij in samenwerking met vrienden een privé-literair tijdschrift oprichtte. Verhuisd naar Parijs, kreeg hij in de jaren twintig contact met surrealistische schrijvers, kunstenaars en experimentele theatergroepen. Hij behoorde enige tijd tot de surrealisten.
Artaud kreeg op vijfjarige leeftijd meningitis en leed sindsdien aan meer of minder acute psychische aandoeningen. Hij ontwikkelde een nerveuze en depressieve persoonlijkheid, wat zijn psychische aandoening vormgaf en hem tot kunstenaar maakte. Opiaten in de vorm van morfine kwamen in 1919 in zijn leven toen een arts hem probeerde te helpen met het gebruik van het medicijn laudanum. Hij verbleef herhaaldelijk in sanatoria en de laatste tien jaar van zijn leven in psychiatrische inrichtingen, waar hij onder andere werd behandeld met elektroshocktherapie.
Artaud was/deed dus niet psychopatesk, denk ik. Zou het eigenlijk nit ‘psychopathesk’ moeten zijn, want ‘psychopathie’?
Toch niet emphatie, als ik van mijn smartphone opkijk ziet iedereen mijn smart- met geschriften opgeleid zie ik, ik zie de wereld meer in zwart/wit geletterdheid? En dan het voetbal phatos, ik klaag toch niet?
Duidelijk écriture automatique, maar ook psychopatesk?
Artaud was als persoon misschien niet zozeer psychopatesk als wel zijn psychopateske voortbrengselen. Het grondwoord van psychopatesk is psychopaat. Dat schrijf je in het Nederlands zonder die -h.
Je hoeft het niet te zijn als je het doet. Rimbaud was schizofreen, maar ook dichter. Twee totaal verschillende dingen die gescheiden van elkaar bestaan.
Opvallend: Fokke & Sukke durfden gister wel te spreken van ‘genocidesk’ beleid (NRC). Misschien is het achtervoegsel productiever aan het worden?
Inderdaad, opvallend. Deze toepassing past dan wel minder in de semantiek van -esk dan in zijn fonologische valentie. Om productiever genoemd te kunnen worden lijkt mij nog wel wat meer nodig. Misschien kan deze discussie en de toegenomen interesse voor het suffix ook al een beetje bijdragen tot een bescheiden, tijdelijke opleving. Dat zou van mij wel mogen, want het is een mooi, interlinguaal morfeem.