Interessante observatie, in het nieuwste nummer van het vakblad Linguistics and Philosphy. De taalkundigen Kai von Fintel en Robert Pasternak schrijven er over zinnen als:
- Als Laura een zombie wordt, wil ze dat je haar neerschiet.
Opvallend aan deze zin is dat hij logischerwijs iets zegt over wat Laura’s wensen zullen zijn op het moment dat ze in een zombie veranderd is: dat ze dan als zombie wil dat je haar neerschiet.
Maar dat is waarschijnlijk niet hoe veel mensen de zin zullen interpreteren. Dat is omdat mensen weten hoe de wereld werkt: zombies hebben helemaal geen bijzonder verlangen om neergeschoten te worden.
Beledigd
De veel waarschijnlijker interpretatie is dat Laura nu wil dat ze, mocht ze ooit in een zombie veranderen, op dat moment wordt neergeschoten. De zin gaat dus over Laura’s verlangens in het hier en nu. Je zou dus kennen zeggen dat de zin dezelfde betekenis heeft als de volgende (wat krommere):
- Laura wil dit: als een zombie wordt, moet je haar neerschieten.
Toch werkt dat voorop plaatsen van het hoofdwerkwoord niet altijd, zeggen Fintel en Pasternak:
- Als ik je beledigd heb, spijt me dat.
In deze zin is dat een afkorting van het voorafgaande:
- Als ik je beledigd heb met, spijt me dat ik je beledigd heb.
Maar dat betekent niet:
- Mij spijt dit: als ik je beledigd heb, heb ik je beledigd.
Denken
Het werkt dus kennelijk alleen bij bepaalde werkwoorden, zoals willen. Tegelijkertijd werkt het wel ook bij andere constructies dan als.. dan. Fintel en Pasternak schetsen bijvoorbeeld het volgende scenario (door mij iets vereenvoudigd): Janneke heeft een heel vervelende uitslag gekregen van een medische test en om een second opinion gevraagd. Terwijl ze op die tweede uitslag wacht, wijst ze op de eerste en zegt tegen haar vriendin:
- Of deze uitslag klopt niet, of ik wil dat je me doodschiet.
Ook hier betekent het niet dat er op dit moment één van twee dingen waar zijn: dat de uitslag niet klopt en/of dat ze wordt doodgeschoten. Janneke spreekt uit wat ze nu al wil voor het moment dat de uitslag onverhoopt wel klopt. Natuurlijk hebben dit soort zinnen ook een als… dan-betekenis: Óf A, óf B betekent ‘als A niet waar is, dan is B waar’.
Werkwoorden als willen kunnen dus gecombineerd met een als-dan achtige betekenis beschrijven wat iemand wil als de genoemde hypothetische situatie zich voordoet. Overigens schrijven Fintel en Pasternak dat allemaal in het Engels op, voor Engelse voorbeelden (‘If Laura becomes a zombie, she wants you to shoot her’), maar ze laten zich zoals hierboven blijkt makkelijk naar het Nederlands vertalen. Omdat dit allemaal zaken die je nooit op school leert, zegt dit misschien wel wat over de manier waarop mensen denken, en niet alleen over zombies.
“Als Laura een zombie wordt, wil ze dat je haar neerschiet.” is inderdaad dubbelzinnig. Een oplettende corrector zou dit misschien aantekenen als fout en verandering behoevende. Maar is “Laura wil dat je haar neerschiet als je een zombie wordt.” dat ook? Is het niet een verhusseling van zinsdelen die voor de aangename ambiguïteit zorgt? Maar goed, dan blijft de kwestie: wat zegt dit over hoe we denken, of formuleren.
Ja, het gaat er in dit soort onderzoek niet om wat een corrector al dan niet zou veranderen, het gaat erom hoe het kan dat zo’n zin om te beginnen dubbelzinnig is. Ik denk dat de zin die jij geeft overigens op dezelfde manier ook dubbelzinnig kan zijn, al ligt daar de betekenis dat Laura nu wensen heeft over wat er gebeurd als ze zombificieert, minder voor de hand. Ook hier is weer de vraag waarom dat dan zo is. Een heleboel taalkunde is proberen te verklaren waar taalgevoel op gebaseerd is.
Marc, taalgevoel is een “beleving” die je van een zin “krijgt”. Als ik op noten van een muziekstuk zing heeft niemand er een probleem mee, maar zo gauw ik een zin uit een boek lees is er een probleem: waarom wordt iemand een neerlandicus¿ vandaar mijn onderstaande reactie. De regels die voor taal zijn bedacht zijn onderbuikregels, door heren top-down bedacht. Gelukkig maar.
ik wil dat er iets verandert
op deze plek
dat uitzichtloosheid een snelle dood sterft
en dat de dood
onverwacht liefdevol
opstaat uit het oude omhulsel
Zobieaans¿
“Zombieaans” moet er staan.
Gedicht van Robert – Jan Henkes informatie hier: https://www.tzum.info/2025/10/recensie-robbert-jan-henkes-nachttrottoir/
Ik was onderweg naar Asturië en op een of andere manier werd mijn tekst verminkt.
RJ, Ik denk dat je bedoelt “Laura wil dat je haar neerschiet als ZE een zombie wordt.
Je verhusselt de boel!
Erik, dankjewel. ‘ Als Laura een zombie wordt, wil ze dat je haar neerschiet.’ ZE is hier Laura die nog een zombie moet worden, van zijn is nog geen spraken of wel; misschien is ZE al een zombie en misleidt ZE de ander. Recursie is ook mogelijk. Wie is ZE: Laura of/of. (Over welke ZOMBIE heb jij het?)
Als Laura een zombie wordt, wil ze dat je haar neerschiet, lijkt mij passend voor een zombie als Laura, weliswaar een zombie die het meent een echte zombie te willen zijn, de kogels dwars door haar lijf geen enkel effect zullen hebben en omdat een levende dode, dood noch leven kiest: de dader eindelijk een echte zombie tegenkomt en het verlangen van Laura, om neergeschoten te worden heeft ingewilligd en misschien door andere omstandigheden, de wet, in de gevangenis terecht komt; Laura wederom tot een zombie gewekt, en, om aan te geven om hoeveel zombies het gaat: je net zo goed een boek van László Krasznahorkai kan lezen waar de wereld uit zombies bestaat en niemand weet of de dader een zombie is.