Voor het maken van de infographic die je hierboven ziet, dook ik onlangs in de etymologie van het woord brief. Hoe Nederlands dat woord er ook uitziet, het is ontleend aan het Latijnse breve, dat ‘kort’ betekent. Die ontlening heeft al heel lang geleden plaatsgevonden, maar de bronnen die ik raadpleegde, bleken van mening te verschillen over de vraag hóé lang geleden dat … [Lees meer...] overEtymologica: Een Latijnse brief in het Germaans
Zeggen juli dat ook?
Een tijd geleden stelde iemand mij een verrassende vraag: 'Yoïn, zijn er meer talen op de wereld waarin sommige maandnamen dezelfde uitspraak hebben als voornaamwoorden? In het Nederlands heb je mei en mij, en juli en jullie.' Ik raakte even van mijn à propos. Juli en jullie spreek je toch niet hetzelfde uit? Ik niet althans. Maar zij wel - en wat blijkt: ze is lang niet de … [Lees meer...] overZeggen juli dat ook?
Etymologica: Joat, oui!
Dit artikel is een hoofdstuk uit mijn boek Die goeie ouwe taal, dat onlangs genomineerd is voor de Taalboekenprijs 2025. Onder het artikel volgt een infographic die je nog meer vertelt over het Frans, waar het laatste deel over gaat. Dat veel talen werkwoorden vervoegen, is geen nieuws. Ik schrijf, jij schrijft, enzovoort. Maar er zijn er ook die het woord voor … [Lees meer...] overEtymologica: Joat, oui!
Een Proto-Germaanse kinderboerderij
Tweeduizend jaar geleden waren er natuurlijk nog geen kinderboerderijen, maar de woorden voor de dieren die je in die minidierentuinen vindt, bestonden toen al. Ze zagen er alleen nog heel anders uit. In dit artikel vind je vier infographics, die de Proto-Germaanse reconstructies tonen van zestien woorden voor dieren. En dat niet alleen: je ziet op deze afbeeldingen ook de … [Lees meer...] overEen Proto-Germaanse kinderboerderij
Taal wordt niet simpeler
Het is een hardnekkig misverstand dat talen door de eeuwen heen simpeler worden. Als dat zo was, waren we allang op een nulpunt uitgekomen. Ja, talen veranderen continu, maar dat gaat twee kanten op: er gaat wat af en er komt wat bij. Zo blijft de taal altijd functioneel. In dit artikel kijken we naar een paar manieren waarop de Germaanse talen complexer en minder complex zijn … [Lees meer...] overTaal wordt niet simpeler
Brabantse broodjes in kaart
“Is er ook een kaart van het woord voor ‘broodje’ in de Brabantse dialecten?” Een lid van Brabanders en hun Taal stelde me die vraag onlangs. Ik kon geen kaart vinden die een goed beeld gaf, dus ik besloot zelf aan de slag te gaan. Door allerlei gegevens te combineren ben ik op bovenstaande kaart uitgekomen. In dit artikel vertel ik hoe die tot stand is gekomen en zoomen we … [Lees meer...] overBrabantse broodjes in kaart
Etymologica: Plaintjes in het dictee
Onlangs gaf ik een dictee aan een groep die ik momenteel Nederlands als tweede taal onderwijs. Het was geen dictee van het bizarre type dat NPO2 vroeger uitzond, met praktisch ongebruikte woorden als przewalskipaard, crapaudtje en konterfeitsels, maar een dictee dat liet zien in hoeverre de cursisten de Nederlandse klank-teken-koppeling onder de knie hadden. … [Lees meer...] overEtymologica: Plaintjes in het dictee
Winterse liefde in het Middelnederlands
Welk seizoen is het best geschikt voor het bedrijven van de liefde? In het veertiende-eeuwse Middelnederlandse toneelstuk Vanden Winter ende vanden Somer zijn de meningen verdeeld. Verdedigers van de zomer beweren dat de hitte voor zwoele gevoelens zorgt, terwijl voorstanders van de winter van mening zijn dat de kou mensen nader tot elkaar brengt. Een betoog ten gunste van de … [Lees meer...] overWinterse liefde in het Middelnederlands
O-ranje
Een van de gevolgen van de Nederlandse deelname aan het EK voetbal is dat we één woord een stuk meer dan anders horen: oranje. Met de uitspraak van dat woord is iets bijzonders aan de hand: in de mond van veel Nederlanders krijgt oranje een uitspraak die afwijkt van wat je zou verwachten: o-ranje, met de o van zo. Waarom wijkt die uitspraak … [Lees meer...] overO-ranje
Proeven: Frans of Latijn?
Het werkwoord proeven ziet er oer-Nederlands uit, maar dat is het niet. Het vindt zijn oorsprong in het Latijnse probāre, dat volgens het woordenboek van Pinkster (2003) onder andere ‘keuren; testen; onderzoeken; proberen; beoordelen; goedkeuren’ betekent. Probāre is ook een tweede maal ontleend, namelijk als proberen. Het Latijnse probāre is zelf een afleiding van het … [Lees meer...] overProeven: Frans of Latijn?
Dinsdag, woensdag, donderdag, vrijdag
Vorige maand heb ik vier video’s gemaakt over de herkomst van de Engelse weekdagnamen Tuesday, Wednesday, Thursday en Friday. In die video’s zie en hoor je hoe de uitspraak de uitspraak in de afgelopen 2300 jaar stap voor stap is veranderd volgens de taalwetenschappelijke reconstructie. Hieronder kun je alle vier de video’s bekijken. Ze worden vergezeld … [Lees meer...] overDinsdag, woensdag, donderdag, vrijdag
Etymologica: Toen ‘zijn’ nog genderneutraal was
De Proto-Germaanse voorloper van ons bezittelijk voornaamwoord zijn was genderneutraal: *sīnaz kon ‘van hem’, ‘van haar’ en ‘van hen’ betekenen. Dat weten we doordat zijn nakomelingen in het Oudnoords, het Gotisch en het Oudengels, vroege Germaanse dochtertalen, nog steeds al die functies hadden, en in de huidige Noord-Germaanse talen, zoals het Noors en Zweeds, … [Lees meer...] overEtymologica: Toen ‘zijn’ nog genderneutraal was
Etymologica: Ogen en oren open houden
Het had niet veel gescheeld of ons woord oog was aag geweest. In een vroege vorm van het Protogermaans, de gereconstrueerde voorouder van alle Germaanse talen, moet het woord voor 'oog' *agōn zijn geweest. Zoals *magōn ons woord maag is geworden, zo zou *agōn in aag zijn veranderd. Maar zo is het niet gegaan: oog en zijn equivalenten in de Germaanse zustertalen wijzen er … [Lees meer...] overEtymologica: Ogen en oren open houden
Etymologica: de herkomst van ‘klein’
Het woord klein heeft dezelfde oorsprong als het Engelse clean. Ze zijn allebei uit het Proto-Germaanse woord *klainiz ‘glanzend’ ontstaan. In de dochtertalen heeft dat woord zich qua vorm en qua betekenis op verschillende manieren ontwikkeld. De infographic laat een selectie van Westgermaanse standaardtalen en streektalen zien. Literatuur … [Lees meer...] overEtymologica: de herkomst van ‘klein’
Etymologica: Gaarne, graag en gretig
Ze lijken op elkaar en zitten in dezelfde betekenishoek: gaarne, graag en gretig. Maar in hoeverre zijn deze woorden ook echt etymologisch verwant? Gaarne Het woord gaarne boert achteruit. We vinden het nog weleens in formeel gesproken Nederlands maar vooral in wat formeler geschreven Nederlands. In informeler taalgebruik is het zeker in … [Lees meer...] overEtymologica: Gaarne, graag en gretig
Etymologica: Kerk, church en tsjerke
De woorden kerk, kin en kist zijn in het Engels church, chin en chest. Waar het Nederlands een /k/-klank heeft, hoor je in het Engels een /tsj/-klank. Hoe zit dat? In dit artikel kijken en luisteren we naar klankveranderingen die het Engels een heel ander karakter dan het Nederlands hebben gegeven. Daarbij bespreek ik ook het Fries, … [Lees meer...] overEtymologica: Kerk, church en tsjerke
Nederlands in het Engels
Het Nederlands heeft de afgelopen honderd jaar heel wat woorden uit het Engels overgenomen, maar in de eeuwen daarvoor – van de middeleeuwen tot in de moderne tijd – zijn er juist veel woorden de andere kant op gegaan. In dit artikel bespreek ik een aantal Nederlandse woorden die in het Engels terecht zijn gekomen. Selectie Onderstaand overzicht laat een selectie van … [Lees meer...] overNederlands in het Engels
Etymologica: Wereld, een oude samenstelling
Woorden als pianokruk, brandweervrouw en toetsenbord zijn transparante samenstellingen. Pianokruk is bijvoorbeeld opgebouwd uit piano en kruk, woorden die allebei ook los gebruikt worden en die je dus goed in de samenstelling herkent. Daartegenover staan woorden die we niet meer herkennen als samenstelling doordat we de delen … [Lees meer...] overEtymologica: Wereld, een oude samenstelling
Etymologica: eik en eek, eekhoorn en acorn
Eik is een van de weinige woorden die het Standaardnederlands uit de zuidoostelijke streektalen heeft overgenomen. Hoe is dat zo gekomen? Wat heeft eek ‘eikenschors’ ermee te maken? Hangt dat woord samen met eekhoorn? En heeft dát op zijn beurt weer iets te maken met het Engelse acorn ‘eikel’? In dit artikel lees je hoe het zit. Eik en eek De … [Lees meer...] overEtymologica: eik en eek, eekhoorn en acorn
Etymologica: Donar en Wodan
Voordat de god van het christendom ten tonele werd gevoerd, hingen de Germaanstalige volkeren in onze streek een polytheïstische godsdienst aan. Een voorname rol in dat geloof hadden de goden die we nu Donar en Wodan noemen. Dat we die namen gebruiken, is opmerkelijk. Ze zijn namelijk niet Nederlands. Waar komen ze dan vandaan? Hoe werden de goden ooit in het Nederlands … [Lees meer...] overEtymologica: Donar en Wodan
Romeinen die heel soms Germanen verstonden
De Germaanse talen kun je zien als nichtjes van de Romaanse. Ze delen kenmerken die ze hebben geërfd van hun gemeenschappelijke voorouder. Ons woord moeder heeft bijvoorbeeld dezelfde oorsprong als het Spaanse madre, en het Duitse (sie) sind gaat op dezelfde oervorm terug als het Franse (ils) sont. Zulke gelijkenissen kunnen helpen bij het leren … [Lees meer...] overRomeinen die heel soms Germanen verstonden
De genderneutrale voorloper van ‘zijn’
Het bezittelijk voornaamwoord zijn gebruiken we voor mannelijke en onzijdige woorden: de man en zijn kinderen en het bedrijf en zijn oprichter. Zo’n twee millennia geleden was dat anders: *sīn-, de Germaanse voorloper van zijn, was genderneutraal. Dat betekent dat het zowel voor mannelijke, vrouwelijke … [Lees meer...] overDe genderneutrale voorloper van ‘zijn’
Etymologica: Dubbelopdierennamen
Wat hebben een muilezel, een kraanvogel en een walvis met elkaar gemeen? Ze hebben dubbelopnamen. Oorspronkelijk heetten de dieren muil, kraan en wal, maar later werden de namen verlengd met -ezel, -vogel en -vis. In dit artikel vertel ik hoe dat zo is gekomen. Muil, kraan en wal Het woord muilezel komt van het … [Lees meer...] overEtymologica: Dubbelopdierennamen
Etymologica: ‘Zoet’ van 2500 v.C. tot nu
Uit het Proto-Germaanse *swōtija- ‘zoet’ is in de Westgermaanse talen een groot scala aan vormen ontstaan. In het Nederlands werd het woord bijvoorbeeld zoet, in het Engels sweet, in het Duits süß en in het Fries swiet. Hoe zijn al die verschillende vormen uit één en hetzelfde *swōtija- ontstaan? In dit artikel leg ik dat uit en op het eind laat ik het horen. … [Lees meer...] overEtymologica: ‘Zoet’ van 2500 v.C. tot nu
Hempje, kump en zwaarder
In de standaardtaal is een klein hemd een hemdje, maar in het gesproken Nederlands hoor je vaak hempje. Op het eerste oog is dat een vreemde vorm: verkleinwoorden die eindigen op -pje verwacht je bij woorden als boom maar niet bij hemd, dat op een [t]-klank eindigt. Waar komt de [p] van hempje vandaan? Voor de verklaring nemen we een kijkje bij de streektalen en gaan we … [Lees meer...] overHempje, kump en zwaarder
