• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

De genderneutrale voorloper van ‘zijn’

29 mei 2022 door Yoïn van Spijk Reageer

Het bezittelijk voornaamwoord zijn gebruiken we voor mannelijke en onzijdige woorden: de man en zijn kinderen en het bedrijf en zijn oprichter. Zo’n twee millennia geleden was dat anders: *sīn-, de Germaanse voorloper van zijn, was genderneutraal. Dat betekent dat het zowel voor mannelijke, vrouwelijke als onzijdige woorden gebruikt werd. Hoe zat dat en hoe is het veranderd?

Net als in het Frans

Het Proto-Germaanse *sīn- kon naar alle geslachten verwijzen. Vergelijk het met het Franse son en sa: sa mère kan ‘zijn moeder’ én ‘haar moeder’ zijn, en son père ‘zijn vader’ én ‘haar vader’. De context maakt het duidelijk. Het Proto-Germaanse *sinō mōdēr kon op dezelfde manier zowel ‘zijn moeder’ als ‘haar moeder’ betekenen, en *sinaz fadēr zowel ‘zijn vader’ als ‘haar vader’. Het werd zelfs voor het meervoud gebruikt.

Let niet op de uitgangen
De uitgangen van *sīn-, zoals -ō en -az in bovenstaande voorbeelden, hadden niets met de bezitter te maken: ze werden bepaald door het geslacht van het woord dat erop vólgde. Ook dat was weer zoals in het Frans: het is sa mère en niet son mère omdat mère vrouwelijk is, ook als sa mère in de zin 'zijn moeder' betekent.

Wederkerend

Het Germaanse *sīn- had nog een ander verschil met zijn: het was wederkerend. Dat wil zeggen dat het altijd op het onderwerp van de zin terugsloeg, net zoals ons huidige woord zich. In onderstaande zin wast kater Flip namelijk niemand anders dan zichzelf:

(1) Flip wast zich.

In het Nederlands heb je bij zijn en haar echter de context nodig om te bepalen wie de bezitter is. In de volgende Nederlandse zin kan de buik immers zowel van Flip zelf zijn (het onderwerp dus) als bijvoorbeeld die van zijn katermaatje Ouzo:

(2) Flip ligt bij Ouzo en wast zijn buik.

In de Germaanse oertaal was het daarentegen meteen duidelijk dat het Flips eigen buik was als je *sīnanǭ būką zei. Om duidelijk te maken dat het niet Flips maar Ouzo’s buik was, gebruikte je een andere bezitsvorm: *es. In het Engels heeft *es in de loop der eeuwen een aanwijzende h- gekregen en is het his geworden, dat nu ook gewoon wederkerend gebruikt wordt. Bij ons zou *es waarschijnlijk *hes geworden zijn als het was blijven bestaan.

Sy house
In het Engels heeft his juist de nazaat van *sīn- verdreven. Als die nog had bestaan, was hij veranderd in *sy (He was washing sy belly) en *sine (This toy is sine).

Haar, her en ihr

Om in het Germaans naar vrouwen te verwijzen die niet het onderwerp van de zin waren, werd *ezōz gebruikt. Dat was dus de vrouwelijke tegenhanger van *es. *Ezōz werd in het Oudnederlands hiro (weer met zo’n aanwijzende h-) en uiteindelijk haar. In het Engels werd het her en het Duitse ihr is h-loos gebleven. (De h die erin staat, dient alleen om te laten zien dat de i lang is.)

Haar, her en ihr kunnen nu ook gewoon wederkerend gebruikt worden. De buik in de volgende zin kan immers zowel van poes Sophie zijn als van poezenvriendin Neko.

(3) Sophie ligt bij Neko en wast haar buik.

De nazaten van *ezōz namen die wederkerende functie op een gegeven moment dus over van *sīn-. Daardoor kunnen zijn en sein niet meer naar vrouwelijke woorden verwijzen. Het verschil tussen wederkerende en persoonlijke bezittelijke voornaamwoorden is dus geheel uit de West-Germaanse talen verdwenen.

Deens en IJslands
In de Noord-Germaanse talen, zoals het Deens en het IJslands, is sin, de nazaat van *sīn-, nog steeds wederkerend. Het niet-wederkerende woord voor 'zijn' is er hans. De vrouwelijke niet-wederkerende vormen verschillen per taal.

We sluiten af met een infographic die een overzicht geeft van de besproken vormen:

Dit stuk verscheen eerder op Taal aan de Wandel

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: genderneutrale voornaamwoorden, taalkunde, voornaamwoorden

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

E. du Perron • Reisverhaal

De ander, die dikwijls sprak over de dood,
roemde de natuur, doorzocht alle hoeken,
en ademde diep; de een las in boeken
gedachten van derden, zijn dagelijks brood.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

LEER DER PROPORTIËN

Het teentje maan dat gisteren te klein was
maar nu zo klein dat ik het op zijn plaats vind staan,
er is steeds minder nodig om het te bedekken,
steeds minder nodig om het te verstaan.

Bron: Het zinrijk, 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

21 mei 2025

➔ Lees meer
21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

19 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1903 Cornelis Stutterheim
1904 Leendert van Dis
sterfdag
2020 Hugo Ryckeboer
➔ Neerlandicikalender

Media

Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d