Van alle taalkundige subdisciplines heeft de semantiek, de studie van betekenis, de duidelijkste overlap met de filosofie. Vandaar dat semantici af en toe hoofdstukken schrijven in filosofische handboeken en pakweg sociolinguïsten of fonetici niet. Tegelijkertijd gaat de semantiek ook over een van de aspecten van de taal die zich het lastigst wetenschappelijk laat bestuderen: … [Lees meer...] overGebeurtenissen in de taal
Artikel
Hoe sit it no krekt: Frysk yn it spesjaal ûnderwiis
Op dit stuit wurdt wurke oan de nije Bestjoersôfspraak Fryske taal en kultuer 2024-2028 (BFTK). De foarige edysje is jildich fan 2019 oant 2023 (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties & Provinsje Fryslân, 2018). Neffens de ‘âlde’ BFTK is in útgongspunt dat it Ryk en Provinsje der tegearre op lange termyn foar soargje dat op alle ûnderwiisnivo’s en yn de … [Lees meer...] overHoe sit it no krekt: Frysk yn it spesjaal ûnderwiis
Van hier tot Tokio (2)
Uit de Reynaert-editie van Van Helten van 1887: Reynaert, hout huwen mont van desen,Ende sijts seker ende ghewes:Haddic al thonich, dat nu esTusschen hier ende Portugale,Ic haet alleene up te male Alle honing van hier tot Portugal: is dat het land van die naam of de Zuid-Hollandse plaats Poortugaal? In beide gevallen is het een enorme hoeveelheid zoetigheid die (solo!) … [Lees meer...] overVan hier tot Tokio (2)
‘zijn we vergeten dat uit zwarte ogen er honderd groeien’
De ontdekking in het nieuwe nummer van Het Liegend Konijn is voor mij deze keer de dichteres Lieke Gorter. Er zijn onder de jongere dichters (Gorter is geboren in 1989) geloof ik, buiten spoken word, twee stromingen te onderscheiden: er zijn dichters die politieke gedichten schrijven, over het klimaat bijvoorbeeld, over vluchtelingen, en er zijn dichters die zich vooral richten … [Lees meer...] over‘zijn we vergeten dat uit zwarte ogen er honderd groeien’
Van hier tot Tokio – Facetten (i)
Het is de twaalfde april 1988 als de Eerste Kamer de Defensiebegroting van 1988 behandelt. Is dat laat in het tweede kwartaal van het begrotingsjaar zelf? In ieder geval is Marie-Louise Tiesinga-Autsema (D66) er vroeg bij als zij volgens de Handelingen dit zegt: “In de Defensiekrant van 4 april 1987 stond vermeld dat er binnen Defensie een werkgroep zou komen die het … [Lees meer...] overVan hier tot Tokio – Facetten (i)
Etymologica: Altena, een toponiem verklaard
Met medewerking van Hans Scherff en Jan de Jong Altena in Noord-Brabant. Een naam waarover veel onduidelijkheid en verwarring is. In de volksmond zou de naam aangeven dat het kasteel Altena (daarover later meer) al te nabij Slot Loevestein (bij Gorinchem en Woudrichem) lag. Als men zich realiseert dat de naam Altena zeker al in 1143 voorkomt en het slot Loevestein pas vanaf … [Lees meer...] overEtymologica: Altena, een toponiem verklaard
Leve de spreektaal
Altijd fijn, natuurlijk, als de krant opkomt voor taal en cultuur, zoals NRC dat vrijdag deed voor het Fries, en ook een beetje voor het Nederlands. De krant steunde daarmee een advies van de KNAW dat vorige week verscheen en waarin werd gesteld dat de Nederlandse overheid moet garanderen dat er minstens één universitaire opleiding Fries overeind moest blijven – zoals een … [Lees meer...] overLeve de spreektaal
Een kaper op de kust
De verenglishing van het Nederlands in Vlaanderen (4.3) In deze reeks vertellen onderzoeker Eline Zenner en taalliefhebber Jan Hautekiet het verhaal van de ‘verenglishing’ van het Nederlands in Vlaanderen. Een overzicht van de afleveringen in de aangroeiende reeks vind je hier. In dit vierde luik van de reeks bekijken ze de positie van het Engels in het hoger onderwijs. Waar … [Lees meer...] overEen kaper op de kust
Het eerste kwart: Margriet de Moor, Kreutzersonate
"Criticus zijn is pleiter zijn", zegt de verteller in Margriet de Moors Kreutzersonate (2001). Over Marius van Vlooten, die muziekcriticus is, zegt hij: Hij pleitte voor muziek van zijn eigen tijd omdat die het het meest nodig had, maar maakte in zijn hart geen onderscheid tussen toen en nu. De verteller komt Van Vlooten tegen op een vliegveld. Ze reizen samen naar … [Lees meer...] overHet eerste kwart: Margriet de Moor, Kreutzersonate
Lepel, mes en vork
Vrouw Lepel en heer Meslazen elkaar de les.Sprak Lepel, vol van stress:‘Ach Mes, word toch eens wijzer,je bent een prul van ijzer!’ Maar leep sprak Mes tot Lepel:‘Jij mutsje zonder klepel,als ik niet altijd naast je lagzei niemands mond je nog gedag.Want ík heet Steeltje Repel. Heer Vork hoorde dit aanen dacht: ’k moet hier vandaan.’k Zal trouwen met mijzelfof dapper tot … [Lees meer...] overLepel, mes en vork
Weinig weten, veel vinden
Instrumenten en standaardwerken van de frisistiek voor onderzoek en onderwijs van neerlandici en anderen* * Ik wil Siebren Dyk en Willem Visser bedanken voor hun nuttig commentaar op dit artikel. Resterende fouten zijn uiteraard voor mijn rekening. Een belangrijk verschil tussen frisisten en neerlandici is dat frisisten beter op de hoogte zijn van de neerlandistiek … [Lees meer...] overWeinig weten, veel vinden
Taecke J. Botke, een overlever
Of schrijvende tandartsen dik gezaaid zijn weet ik niet. Maastricht heeft er in de twintigste eeuw minstens twee gekend: Jef Heydendael (1915-1999) en Taecke Jitze Botke (1901-1990). Dat ontdekte ik toen ik materiaal verzamelde voor het ‘oorlogshoofdstuk’ in de Geschiedenis van de literatuur in Limburg. Het was Fred Cammaert, geschiedschrijver van de georganiseerde … [Lees meer...] overTaecke J. Botke, een overlever
Meer of minder aan de orde zijn
Een intrigerend verschil in betekenis van taal: sommige zaken die iemand zegt zijn, puur door de gekozen vorm, lastiger te betwisten dan andere. Stel dat iemand zegt: En iemand anders zegt: Dan is hetgeen dat die ander betwist of Maria hier gisteren wel gegeten heeft, niet haar kwaliteit als de beste musicus van deze stad. Om dat laatste te betwisten moet je wat meer … [Lees meer...] overMeer of minder aan de orde zijn
Ulevellen
Net als Frank Lekens ken ik ulevellen ook alleen uit Lucky Luke en Billy the Kid. Het zijn de snoepjes die Billy gapt van de kruidenier en die uiteindelijk tot zijn ondergang leiden. Het curieuze is dat die ulevellen maar op een paar momenten ulevellen worden genoemd in dat album. De inconsequentie van de (anonieme) vertaler (of … [Lees meer...] overUlevellen
Wikke
Werkelijk Het landschap dat mij droeg was zwart op wit.Het sloot een hekje in, ik stond daarvooren zag wel honderd vormen in het gelid.Het liefst ging ik er ongezien vandoor,te schieten viel er niet, ’k was geen soldaat.Stond ik binnen? Buiten? Moest ik terug,omlaag? Een labyrint, maar zonder draad.Geen muren zelfs. Wel pijlers maar geen brug. Soms noem je iets abstract – … [Lees meer...] overWikke
Een kunstverzamelaar en taalkundige met een kinky seksleven
Ik ben een humanist. Niets humanistisch is mij vreemd. Als iets me inspireert, qua menselijk streven, is dat het streven van de lange rij mensen die we humanisten kunnen noemen: mensen die ervan overtuigd waren dat we door hard studeren, door vriendelijk te zijn, en er vriendschappen op na te houden, door te debatteren, onze menselijke bestemming konden waarmaken. Dat de mens … [Lees meer...] overEen kunstverzamelaar en taalkundige met een kinky seksleven
De verlosser
Over de 'Spaanse' bijnaam van Johan Cruijff In zijn boek'Johan Cruijff in Barcelona - De mythe van de verlosser (2016) merkt Edwin Winkels op dat geen krant, geen journalist, geen bestuurder Johan Cruijff bij zijn komst naar Barcelona in augustus 1973 tot El Salvador torpedeerde. Nergens in de Spaanse archieven is die bijnaam van De Verlosser terug te vinden. Zelfs de … [Lees meer...] overDe verlosser
Woutertje Pieterse
Heeft niet iedereen dat, de behoefte om iets op te steken van wat je leest? Vanaf dat je klein bent helpen boeken je met je ideeën over il mestiere di vivere, dat de nieuwe wereldburger ook maar koud op het dak komt vallen. Hoe moet je leven? Hoe doen anderen dat (in het boek)? Hoe slaan zij zich erdoorheen? Hoe staan zij erin? Wat is hun verborgen filosofie achter de … [Lees meer...] overWoutertje Pieterse
Categorietheorie en structuralisme
'Category Theory for Neuroscience (pure math to combat scientific stagnation)' – zo'n titel werkt voor mij als click bait. Pure wiskunde! Categorietheorie! Neurowetenschap! Wetenschappelijke stagnatie bestrijden! De spreker is Alexander Maier, een Amerikaanse psycholoog – zo te zien niet de allergrootste ster op het gebied, maar ook geen kleine jongen. Toch is het een wat … [Lees meer...] overCategorietheorie en structuralisme
Eens temeer de spelling van de werkwoordvormen
- Liesje belooft morgen te komen. Heeft ze dat echt beloofd?- De hoogleraar verwachtte meer van zijn studenten. Hun verwachte antwoorden waren meestal onvolledig.Tussen theorie en praktijk van het onderwijs Nederlands bestaat nog steeds en vaak een kloof. Een aantal decennia geleden stelde didacticus Willie Van Peer dat theorie de praktijk voordelig kan beïnvloeden en omgekeerd … [Lees meer...] overEens temeer de spelling van de werkwoordvormen
Spellinggeweten begint op school
Aan het ontbijt leest mijn echtgenote mij soms nieuwtjes voor die ze leest op haar iPad. Zo ook op vrijdag 12 januari. Toen las ze, zonder de titel te noemen, de eerste paragraaf voor van Marc van Oostendorps “Spellinggeweten”. Maar toen ze dat woord noemde, na die eerste paragraaf, riep ik spontaan uit: “Maar dat is een prachtig woord!” De lectuur van Van Oostendorps stuk … [Lees meer...] overSpellinggeweten begint op school
Wanneer komt die elektronische literatuur er nu eens?
Een themanummer van Nederlandse letterkunde van vorig jaar – ik kom er nu pas aan toe, excuses – gaat over een belangrijke kwestie: de Nederlandse literatuur en de digitale revoluties: het internet, de opkomst van de big data, de virtuele wereld. Het is een heel mooi en lezenswaardig nummer, vol artikelen over bijvoorbeeld de eerste optredens van het internet in literaire … [Lees meer...] overWanneer komt die elektronische literatuur er nu eens?
Boeken voor Blue Monday
Mocht uw stemming vandaag een dieptepunt bereiken: op verzoek van mijn werkgever maakte ik een lijstje met vijf leestips voor Blue Monday. Met dank aan Ilse Bloembergen voor de uitnodiging. Vandaag is het Blue Monday, de beruchte derde maandag van januari die door velen wordt beschouwd als de meest deprimerende dag van het jaar. De feestdagen liggen achter ons, het weer … [Lees meer...] overBoeken voor Blue Monday
Vonken van onder de brandstapel: volksverhalen en heksificatie
“Al jarenlang luister ik naar uw pastoors en tap-bazen die ons vertellen dat alle ziektes en rampen te danken zijn aan vrouwen.” – Mevrouw B.-v.G uit Eindhoven, 1978 (Archief Meertens Instituut, 179:3). Deze kritische observatie werd per brief verstuurd als reactie op uitzendingen van het NOS-radioprogramma Vonken onder de as, waarin volksverhalen centraal stonden. In … [Lees meer...] overVonken van onder de brandstapel: volksverhalen en heksificatie
Etymologica: peen
Als je de opschriften op de markt en in de winkels in Zaandam mag geloven, is peen in onze streek ’t gewone woord voor de wortel, de Daucus carota. Dat klopt aardig met ’t kaartje dat hierbij gaat, want hoewel in Noord-Holland wortel ’t meest gebruikt wordt, komt peen toch in een aantal plaatsen voor, de gearceerde cirkeltjes, ook in Zaandam, als … [Lees meer...] overEtymologica: peen
