Door Henk Wolf Voor sommige sprekers van het Nederlands heeft de woordgroep 'de man' een functie die hij voor anderen niet heeft. Dat zie je aan het volgende fragment: Mijn vader kon op geen enkele manier een gesprek voeren. De man sprak geen woord Engels. In dat fragment kan 'de man' worden geïnterpreteerd als een willekeurige mannelijke gesprekspartner van de vader. … [Lees meer...] over‘De man’ als voornaamwoord
syntaxis
Doorsneden met dammen
Door Henk Wolf Een tijdje terug kwam ik in een boek de volgende zin tegen: Het voormalige kanaal werd doorsneden met dammen. Die zin fascineerde me - niet alleen omdat ie tegen m'n taalgevoel inging, maar ook omdat ik hem eerst niet kon ontleden. Ondertussen denk ik dat me dat wel gelukt is, maar m'n benoeming is wat onorthodox. Wie het beter weet, moet het zeggen. Bij de … [Lees meer...] overDoorsneden met dammen
Hulke
Door Henk Wolf Gisteren had ik het erover dat het Nederlands geen voornaamwoord heeft om generieke onbepaalde zelfstandige naamwoorden te vervangen. Vandaag wil ik wijzen op een ander gaatje in het Nederlands. De meeste aanwijzende voornaamwoorden hebben in het Nederlands een vragende tegenhanger. Een paar voorbeeldjes: Die man is boos - Welke man is boos? Dat huis … [Lees meer...] overHulke
Keurig netjes (2): Een corpusstudie
Ton van der Wouden Het Nederlands is een van de best beschreven talen van de wereld. Het is ook moeilijk om niet onder de indruk te raken van alle kennis en informatie die er over onze taal te vinden is in het Taalportaal, de (digitale) Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS) en de grote woordenboeken van het INT. Toch zijn er ook allerlei aspecten van het Nederlands waar we … [Lees meer...] overKeurig netjes (2): Een corpusstudie
Wat is de onbepaalde tegenhanger van ‘die’?
Door Henk Wolf Als ik Nederlands schrijf, mis ik vaak een categorie voornaamwoorden. Die zouden dan moeten staan op de plaats van de woorden tussen vierkante haken in de onderstaande zinnen: Taalveranderingen van het eerste type zijn minder makkelijk te herkennen dan [taalveranderingen] van het tweede type. Volgens mij zijn vliegende vogels typischer dan [vogels] die … [Lees meer...] overWat is de onbepaalde tegenhanger van ‘die’?
It tsjerke
Door Henk Wolf Wanneer er in het Fries iets verandert, dan is het resultaat meestal dat die taal ietsjes meer op het Nederlands is gaan lijken, óf dat de verschillen tussen de twee talen wat regelmatiger zijn geworden. Een opvallende uitzondering daarop is de geslachtsverandering van het woord tsjerke ('kerk'). Dat is vanouds net als in het Nederlands een de-woord, maar een … [Lees meer...] overIt tsjerke
Nog wat over de z’n-constructie d’r benoeming als genitief
Door Henk Wolf Een paar dagen geleden stond hier een stukje van mij waarin ik beargumenteerde dat we in woordgroepen als 'Jan z'n fiets' het stukje 'Jan z'n' als één woord moeten beschouwen en dat dat woord in de tweede naamval staat, de genitief. (Het stukje is hier te lezen.) Niet iedereen was overtuigd. Ik kreeg een aantal reacties en daarin zaten in elk geval twee … [Lees meer...] overNog wat over de z’n-constructie d’r benoeming als genitief
Jou schelm!
Door Henk Wolf Wie een ander wil uitschelden, die kan dat doen met alleen een scheldwoord, zoals lummel of rotzak. Hij kan daarvoor ook het voornaamwoord jij zetten. Dan krijg je uitspraken als 'jij lummel!' en 'jij rotzak!'. In wat ouder Nederlands vind je in plaats van dat jij ook vaak de vorm jou. Zo laat Bredero bijvoorbeeld in De klucht van de koe een boef schelden met … [Lees meer...] overJou schelm!
De nieuwe genitief is de oude genitief z’n concurrent
Door Henk Wolf In plaats van 'de buurmans auto' en 'Afkes hond' kun je ook 'de buurman z'n auto' en 'Afke d'r hond' zeggen. Dat is best een gekke constructie, vooral omdat je niet zo snel ziet in welke naamval 'de buurman' en 'Afke' staan'. ''In de datief, natuurlijk!' roepen nu een paar lezers die verstand van naamvallen hebben. En ze houden op met lezen, want ze denken … [Lees meer...] overDe nieuwe genitief is de oude genitief z’n concurrent
Hij heeft de foto’s zien gelaten
Door Henk Wolf Een collega van me schrijft 'sjenlitten' altijd aan elkaar, alsof de Friese woorden sjen ('zien') en litten ('gelaten') samen één woord vormen. Dat is ook niet zo gek, want het is in het Fries niet meteen duidelijk of je nu met één of met twee werkwoorden te maken hebt. Ik kan me best voorstellen dat 'laten zien' als betekeniseenheid wordt opgevat. Immers, … [Lees meer...] overHij heeft de foto’s zien gelaten
Ik boei me niet voor de poppetjes
Door Henk Wolf In een reactie op geenstijl.nl van een paar maanden geleden schrijft iemand 'ik boei me niet voor de poppetjes'. Dan volgt er wat onsmakelijk geweldpraat, maar het gaat me hier ook niet om de inhoud. 'Ik boei me voor' is namelijk een constructie waarvan ik het ontstaan verwacht had. Af en toe googelde ik erop, afgelopen woensdag voor het laatst. En de … [Lees meer...] overIk boei me niet voor de poppetjes
Morgen een week zijn je schoenen klaar
Door Henk Wolf In het Nederlands kun je zeggen dat er 'over een week' iets staat te gebeuren. In het Fries kan dat net zo goed: 'Oer in wike is it klear'. Je kunt ook het woord vandaag of hjoed toevoegen om aan te geven dat die week begint op de dag dat je de zin uitspreekt. Je krijgt dan zinnen zoals de volgende: Vandaag over een week zijn je schoenen klaar. Hjoed oer in … [Lees meer...] overMorgen een week zijn je schoenen klaar
Wij bin / wij binne
Door Henk Wolf De meervoudsvorm van Friese werkwoorden in de tegenwoordige tijd krijgt als regel een van de uitgangen -e of -je. Zo staat dat in alle boekjes, zo is het in de schrijftaal, zo doen de nieuwslezers van Omrop Fryslân het. Alleen in de dagelijkse praktijk is het nog weleens anders. Er is namelijk een groep werkwoorden waarbij de meervoudsuitgang -e kan worden … [Lees meer...] overWij bin / wij binne
Heel erg nerd: woorden die bijvoeglijknaamwoordje spelen
Door Henk Wolf Met de volgende zinnen is iets vreemds aan de hand: A. Meneer Jansen is een enorme wegwerker. Mevrouw Pietersen is een dikke matrone. B. Meneer Jansen is een enorme geldwolf. Mevrouw Pietersen is een dikke schat. In de A-zinnen heeft het onderstreepte woord z'n woordenboekbetekenis: meneer Jansen is een wegwerker die enorm is, mevrouw … [Lees meer...] overHeel erg nerd: woorden die bijvoeglijknaamwoordje spelen
Transgender is helemaal geen bijvoeglijk naamwoord
Door Henk Wolf Via een linkje in Taalpost van het Genootschap Onze Taal belandde ik laatst bij een artikeltje met de titel 'Transvrouwen bestaan niet, trans vrouwen wel'. Het ging over de spelling van 'transvrouwen', met of zonder spatie. De schrijfster van het artikel, Olave Nduwanje, gebruikt wel een spatie. Ze pleit daarbij niet voor spellingrebellie, maar motiveert haar … [Lees meer...] overTransgender is helemaal geen bijvoeglijk naamwoord
De kleuter en de peuter – nog meer afstandelijkheid in relaties
Door Sterre Leufkens Hartverwarmend en veelvuldig, dat waren de reacties op dit stukje over een taaltrend: het spreken over je partner als 'de vriend(in) ' en 'de vrouw/man'. Jullie doen en zien dit ook voortdurend. En het verschijnsel staat niet op zichzelf, want er is nog een andere geliefde, die regelmatig met de benoemd wordt: de peuter dan wel kleuter. Eerst een paar … [Lees meer...] overDe kleuter en de peuter – nog meer afstandelijkheid in relaties
Tot aan het einde aan toe
Door Marc van Oostendorp Er zijn talen met voorzetsels, er zijn talen met achterzetsels, en het Nederlands heeft ze wonderlijk genoeg allebei: Ik loop het huis in. Ik loop in het huis. Soms, zoals in het geval van in, op en over, hebben voor- en achterzetsel dezelfde vorm. Soms, zoals in het geval van tot/toe, met/mee en van/af zijn die vormen verschillend. Nu kun je met … [Lees meer...] overTot aan het einde aan toe
Dan zij het maar zo
Door Marc van Oostendorp Ik weet niet wat jullie denken, maar ik denk dat deze man gelijk heeft, en ik heb eigenlijk geen idee waarom: Interessant. Tom Dumoulin zei zojuist in een interview: “Tja, dan zij het maar zo.” Lijkt niks mis mee, toch klinkt het me vreemd in de oren. @fonolog wat vind je hiervan? — Tom Dicke (@TomDicke) 20 juli 2018 Het klinkt inderdaad een … [Lees meer...] overDan zij het maar zo
Diens
In de nieuwe Onze Taal schrijft de humorist Kees van Kooten onder zijn nom de plume dr. E.I. Kipping ('sneerlandicus') over een advertentie van een bedrijf dat 'levensverhalen van dierbaren' optekent: Van Kooten maakt grapjes over de derde regel, en inderdaad lijkt de enig juiste interpretatie van die zin dat de dierbare in kwestie over het leven van de schrijver spreekt. … [Lees meer...] overDiens
Methaan schetende koeien
Door Marc van Oostendorp Een belangwekkende kwestie weer, onlangs op Meldpunt Taal. Iemand meldde: In de Groene Amsterdammer van deze week werd 'scheten' als transitief werkwoord gebruikt. De precieze zin weet ik niet meer, maar er stond zoiets als 'methaan schetende koeien'. (Het bedoelde stuk staat hier; het gaat inderdaad precies over "methaan schetende koeien") En iemand … [Lees meer...] overMethaan schetende koeien
Beter is er licht!
Door Astrid van Alem Eind mei was ik in Berlijn bij een interessante workshop over niet-canonieke imperatieven. Eén van de praatjes werd gegeven door Erlinde Meertens en Sven Lauer van de Universiteit van Konstanz, over wat zij “melioratieven” noemen: zinnen met een imperatief-achtige betekenis waarin het woordje “beter” (of “besser”, of “better”) voorkomt. Beter ga je … [Lees meer...] overBeter is er licht!
Zijn band is plat
Door Marc van Oostendorp Dingen kunnen niets bezitten. Een mens kan wel een boek hebben, maar een boekenkast kan dat niet. Je ziet dat verschil tussen mensen (en dieren) enerzijds en dingen anderzijds ook terug in de grammatica: je kunt wel zeggen: De professor en zijn boeken maar niet: De boekenkast en zijn boeken Het gaat nog verder: je vindt het verschil ook … [Lees meer...] overZijn band is plat
De sturende kracht van zinsstructuren
Door Luck van Leeuwen en Julia Naaborg Het traditionele rede- en taalkundig ontleden verkeert al decennia nagenoeg in een impasse: nieuwe inzichten binnen het wetenschapsgebied dat onderzoek doet naar zinsstructuren, syntantix, vinden nauwelijks hun weg naar het middelbaar onderwijs. Basisboek syntaxis van Henk Wolf, dat vorige week is verschenen, wil die leemte … [Lees meer...] overDe sturende kracht van zinsstructuren
U allen bent het die mij lief zijn
Door Marc van Oostendorp Iemand wilde aan allen schrijven die hem lief waren, maar op zeker moment haperde zijn pen: U allen bent het die mij lief ... Ja, wat moest daar komen te staan? Moest dat niet zijn worden, het ging immers om meerdere mensen? En je zegt ook 'Jullie zijn het die mij lief zijn'. Dat mag zo wezen maar in bovenstaande zin klinkt zijn gek. Toch is … [Lees meer...] overU allen bent het die mij lief zijn
Onpersoonlijke bevelen
Door Marc van Oostendorp De Algemene Nederlandse Spraakkunst, de grootste Nederlandstalige grammatica die we hebben, heeft in de afgelopen decennia in menig huisgezin grote verwarring gezaaid door de mededeling die ze doet over vormen zoals 'Niet doen!', waarin een onbepaalde wijs (doen) wordt gebruikt in plaats van een gebiedende wijs (Doe niet!). De ANS zegt daarover … [Lees meer...] overOnpersoonlijke bevelen