• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Wie waren Tante Betje?

14 december 2012 door Marc van Oostendorp 9 Reacties

 

Er is een ‘stijlfout’ die Tante Betje of de tantebetjeconstructie heet. Ik kan nooit onthouden wat die fout ook weer precies is. Dat komt natuurlijk doordat de naam niets te maken heeft met wat de fout feitelijk is. (Tante Betje zou een tante zijn geweest van de taalpurist Charivarius, en zij zou de desbetreffende fout vaak hebben gemaakt.)

Opzoeken is makkelijk: de Taaladviesdienst geeft een uitgebreide uitleg. (Het gaat over samengestelde zinnen waarin de subjectsinversie niet helemaal parallel loopt: we gaan nu naar huis en komen we op tijd weer aan). Maar die ‘officiële’ uitleg is misschien wel de minst interessante.

Ik ben niet de enige die het niet precies kan onthouden. Op Schrijven.org begint een Majanne een discussie over het onderwerp en noemt als voorbeeld ‘hier zet men koffie en over‘. Dat is iets heel anders. In een recente column gebruikt de journalist Max Pam het woord zelfs voor iets dat geen duidelijk verband met grammatica heeft:

Een rommelig huis brengt rommelig denkende mensen voort. Dat is zo’n eenvoudig inzicht waar je blij van wordt. Je kunt tegen de kinderen zeggen: hé, ruim jij je kamer eens op, of wil je eeuwig dom blijven?”. Voor de handliggende Tante Betjes waarin mensen graag geloven.

Hierin betekent ‘Tante Betje” dus zoveel als ‘gemeenplaats’. Ik kan geen andere vindplaatsen voor deze betekenis vinden.

Wel blijken er in de Jordaan mensen rond te lopen die zich afvragen “wie Tante Betje ook weer was” en het antwoord daarop blijkt niet per se te zijn ‘de tante van Charivarius’ maar ook ‘een import Jordanese die weigerde haar Groningse tongval af te leren’. Bovendien blijkt een Tante Betje ook nog eens de naamgeefster te zijn van een in de Jordaan uitgevonden wasbaar koffiefilter. Voor zover ik kan zien is er geen reden om te denken dat deze dame een Groningse tongval had.

Verder blijkt Tante Betje ook nog te figureren in een toneelstukje (Melati van Java) uit 1901 (vóór Charivarius), de naam te zijn van een kwekerij in Aalsmeer alsmede van een gastouderbureau, en in 1938 een vrouw te zijn geweest die “wied en zied” bekend stond “in t Grunneger Westerwolle“.

Aantal kinderen dat Betje genoemd is (bron: Meertens Instituut)
 

Dat is allemaal op zijn minst opmerkelijk. Waarom is Betje zo’n populaire naam voor tantes? Het ligt natuurlijk lekker in het gehoor, die twee trocheeën (tada tada: tante Betje). Volgens de voornamenbank is de naam bovendien van 1900 tot ongeveer 1970 continu in verval geweest – het aantal meisjes dat bij de geboorte zo genoemd werd nam gestaag af en sinds 1970 wordt hij echt bijna niet meer gegeven. Dat betekent dat minstens honderd jaar lang voor iedereen gold dat hij meer oude vrouwen kende die de naam droegen dan jongere. Het is dus een naam die ouderwetsheid bijna een eeuwlang ingeprent gekregen heeft. Een ideale naam voor vrouwen die wasbare koffiefilters aan de man moeten brengen, of stijlfouten moeten definiëren.

Op 15 december 2011 nam ik me voor om bijna iedere dag een stukje te schrijven voor Neder-L. Dat doel is vandaag bereikt. Ik heb een paar dagen overgeslagen, bijvoorbeeld toen wij rouwden voor Piet Verkruijsse en toen ik trouwde, maar verder heb ik het iedere dag met veel plezier gedaan. Het is ook leuk dat er zoveel discussies zijn ontstaan, en dat er inmiddels meer neerlandici zich bij het Neder-L-koor gevoegd hebben.

 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: namen, stijl

Lees Interacties

Reacties

  1. Laura Jacobs zegt

    14 december 2012 om 07:11

    Kom op, meneer Van Oostendorp, niet sentimenteel worden. Gewoon doorschrijven!

    Beantwoorden
  2. Jenny Mateboer zegt

    14 december 2012 om 10:21

    Tante Betje figureerde ook in verschillende kinderversjes ['Goedenavond tante Betje, goedenavond oom Jan']. Belangrijk voor de populariteit van de naam was vast ook de tante Betje uit Janus Tulp, een blijspel van Justus van Maurik dat eind 19e eeuw zeer veel werd opgevoerd.

    Beantwoorden
  3. Anoniem zegt

    14 december 2012 om 12:04

    In West-Friesland (N-H)zeggen ze vaak: Ik ga(an) naar Tante Betje. dat betekent: Ik ga naar de wc.

    Beantwoorden
  4. Maarten van der Meer zegt

    14 december 2012 om 13:33

    Tante betje is voor mijn gevoel een spookfout: je leest er vaak over maar kom je het ooit in het wild tegen? Ik niet.

    Beantwoorden
  5. plaatsman zegt

    14 december 2012 om 14:17

    Er zijn ook wel jeugdige Betjes geweest. In De Graaf van Weet-ik-veel (1957) wijdt Annie M.G. Schmidt een gedicht aan "Babbelbetje", 'n meisje dat haar mond maar niet kan houden. Neem een voorbeeld aan haar en blijf babbelen, ook na vandaag elke dag!

    Beantwoorden
  6. Andre Engels zegt

    15 december 2012 om 00:34

    Het zou kunnen zijn dat het in Charivarius' tijd wel voorkwam; uit die tijd ontbreekt voldoende materiaal om een uitspraak te doen, maar in elk geval sinds midden vorige eeuw hebben tantebetjes een aan nul grenzende zeldzaamheid – althans dat is wat ik me op dit punt heb laten vertellen.

    Beantwoorden
  7. Gaston Dorren zegt

    15 december 2012 om 09:21

    Als eindredacteur kan ik beamen dat ik maar heel zelden een tante betje hoef te verbeteren.

    Beantwoorden
  8. Vilan van de Loo zegt

    15 december 2012 om 09:45

    Bij de romanschrijfster Melati van Java is deze Tante Betje een Indische vrouw van een zekere leeftijd met een grote kennis van geneeskrachtige kruiden. Ook heefr ze veel mensenkennis. Lees het zelf: http://www.leestrommel.nl/tante_b/index.html/ Waarschijnlijk is deze mevrouw Harders (zoals ze eigenlijk heet) gemodelleerd naar de Indische kruidengeneeskundige mevrouw Kloppenburg-Versteegh.

    Beantwoorden
  9. E. Vroege zegt

    25 december 2012 om 14:50

    "Volgens de voornamenbank is de naam bovendien van 1900 tot ongeveer 1970 continu in verval geweest – het aantal meisjes dat bij de geboorte zo genoemd werd nam gestaag af en sinds 1970 wordt hij echt bijna niet meer gegeven."

    Dat is misleidend, want 'Betje' als officiële voornaam is altijd al behoorlijk zeldzaam geweest (41 geboorten in 1880 is ook al niet veel); het is eerder een roepnaam. De meeste 'tante Betjes' zullen dan ook officieel 'Elisabeth' hebben geheten (1654 geboorten in 1880, stijgend tot een hoogtepunt van 3729 geboorten in 1946 en daarna weer dalend tot 141 geboorten in 2011). Die naam is pas sinds 1960 echt 'in verval' geraakt, en van 'zeldzaam' kun je nog steeds niet echt spreken, ook al komt-ie nu veel minder voor dat in de hoogtijdagen.

    Je zou eigenlijk willen weten hoe vaak 'Betje' als roepnaam gebruikt is door de jaren heen, maar helaas geeft de databank van het Meertens Instituut geen informatie over roepnamen.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

J. Slauerhoff • Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe

Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe.
Ik wil niet langer wachten, eindelijk weten hoe
Je bent; de bloemen zullen je verraden.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OEUVRE

Het oeuvre van de dood is wel onmetelijk,
maar elke bladzij, blad na blad, is vastgeplakt
en ieder deel staat vastgespijkerd op de plank
en elke plank: nog in de boom onuitgehakt.

Bron: Barbarber, december 1969

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

7 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1914 Karel Meeuwesse
1936 Mieke Smits
1939 Seth Gaaikema
sterfdag
1978 Sonja Witstein
2021 Mark de Haan
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d