• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Germaanse broodjes uit Leuven

16 januari 2013 door Reageer

Door Jenny Audring

Prima broodjes hebben ze in Leuven. Stokbrood brie, hazelnoot en abrikoos, as we speak – sorry voor de kruimels tussen de regels. Maar dit stuk gaat niet over broodjes, het gaat over “The Germanic Sandwich” en dat is een congres. De sandwich, dat zijn drie talen: Engels, Nederlands en Duits; Nederlands is de kaas in het midden. De naam “Germanic sandwich” werd in 2009 bedacht door Roel Vismans, neerlandicus uit Sheffield, maar het onderzoek naar de drie talen begint al in 1956. Toen schreef Coenraad van Haeringen het boekje “Nederlands tussen Duits en Engels“, waarin hij zijn moedertaal vergeleek met de buren links en de buren rechts. Van Haeringen maakte school: 50 jaar later kwam een groep taalkundigen in Berlijn bij elkaar om te kijken wat er heden ten dage over het onderwerp te zeggen valt. Genoeg, zo blijkt, want op de eerste “Germanic Sandwich” volgde een tweede in Sheffield (GB), een derde in Oldenburg (D) en een vierde, afgelopen weekend in Leuven (B).

Wat is er nou zo bijzonder aan deze talensandwich?

Op het eerste gezicht lijkt het eenvoudig genoeg: drie talen stammen af van dezelfde moeder – het Westgermaans – maar hebben elk hun eigen weg afgelegd en daardoor onderlinge verschillen ontwikkeld. Het meest beroemde verschil betreft de volgorde van twee werkwoorden in de bijzin:

E: … that the cat was rescued/*rescued was.
NL: … dat de kat werd gered/gered werd.
D: … dass die Katze*wurde gerettet/gerettet wurde.

Hier wordt meteen duidelijk waarom het Nederlands de middenlaag van de sandwich vormt: het finiete werkwoord staat in het Engels verplicht achteraan, in het Duits verplicht vooraan, terwijl het Nederlands beide kanten op kan.

Hetzelfde sandwich-patroon zie je ook bij het woordgeslacht,uitgedrukt op het lidwoord. Het Engels heeft slechts één bepaald lidwoord, het (noordelijke) Nederlands heeft er twee, terwijl het Duits nog steeds beschikt over de historische drie:

E: the
NL: de, het
D: der, die, das

Achter deze bekende taalfeiten schuilt een interessant fenomeen. De talen ontwikkelen zich namelijk niet zonder meer uit elkaar, maar bewegen in veel opzichten dezelfde kant op, zij het met verschillende snelheid. Het Engels loopt voorop, daarna volgt het Nederlands; het Duits is de conservatieve hekkensluiter. Dit roept twee belangrijke vragen op. Waarom ontwikkelen de talen zich in een bepaalde richting? En waarom de één sneller dan de andere? Over de richting, met name het verlies van woorduitgangen, weet de moderne taalkunde al vrij veel. Maar de oorzaken voor een snelle of juist langzame taalontwikkeling zijn minder helder. Kandidaat zijn de grootte van de sprekersgemeenschap en de hoeveelheid taalcontact. Grote communities ‘verdunnen’ de invloed van een taalgebruiker op een andere en begunstigen variatie en innovatie. Zo verandert een taal sneller. Hetzelfde effect ontstaat door de grote aantallen tweedetaalleerders in een situatie van intensief taalcontact.

Wat kon je nog meer leren in Leuven? Dat zo’n (NL) van een lidwoord in een bijvoeglijk naamwoord aan het veranderen is, net als so’n (D), terwijl zulke/solche precies de omgekeerde kant op gaat. Dat het Duits geen equivalent heeft voor het Nederlandse wel in “eerst niet en toen wel”. Of dat je in het Afrikaans kunt zeggen Die appel word door hom gezit en eet – een progressief passief!

Bijzonder aan het congres dit jaar was de toevoeging van twee nieuwe “sandwiches”. De eerste is het continuum Nederlands – Afrikaans –Engels, dat net als Nederlands – Vlaams – Engels meer differentiatie aanbrengt in het traditionele Germaanse drieluik. De tweede is de “Romance sandwich”, die de Leuvense romaniste Béatrice Lamiroy in een boeiende lezing beschrijft. Hoe deze sandwich eruitziet? De meest progessieve taal is Frans. Spaans is de meest conservatieve. Daartussen, op de plek van het Nederlands, staat het Italiaans. Een mozzarella-sandwich, zou je kunnen zeggen. Heerlijk.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: columns Jenny Audring, congres, Duits, Engels, Nederlands, taalkunde

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Het Spaansch en ’t Fransch

Maar weg met u, ô spraak van bastertklanken,
Waarin hyeen en valsche schakals janken;
Verloochnares van afkomst en geslacht,
Gevormd voor spot die met de waarheid lacht

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

IN DROOM

In een bladstille droom
hoorde ik kreunen op de weg.
Mijn vader sprong op
uit zijn stoel bij het raam –
wij waakten die nacht –,
snelde de tuin door, ik ook.

Het licht van de maan
omrandde met scherpe glanzen
boomstronken, een wagenschot,
de struiken, ieder blad.
Ik zelf lag daar in het donker
in de regen languit op het pad.

Bron: Tirade, november-december 1959

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

16 mei 2025

➔ Lees meer
26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1891 Jef Leenen
sterfdag
1940 Jacob Hiegentlich
1947 Jacobus Heinsius
2022 Thijs Pollmann
➔ Neerlandicikalender

Media

Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

12 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d