• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Penantie

20 april 2013 door Marc van Oostendorp 19 Reacties

Door Marc van Oostendorp

In het nieuwe nummer van Nederlandse Taalkunde staat een artikel van de Utrechtse taalkundige Wim Zonneveld over ‘de vroegste geschiedenis van voetbalvocabulair in het Nederlands’. Van alles en nog wat wordt in het artikel belicht: dat goal in de concrete betekenis – de palen waartussen de bal moet worden geschoten – al vrij snel wordt vervangen door doel (en niet door het concurrerende poort, terwijl in Duitsland Tor het wel haalde), maar dat doelpunt langer op zich liet wachten – men zei eerst een tijdje punt.

Ook het woord penalty komt aan de orde. Zonneveld wijst erop dat de klemtoon soms op de middelste lettergreep wordt gelegd en dat dit overeenkomt met een regelmatigheid van het Nederlands: we doen dat immers ook met folklore en detective. Voor een verdere subtiliteit in de uitspraak heeft Zonneveld helaas alleen een voetnoot over:

Waarom in de betreffende lettergreep de -l is vervangen door een -n is een onopgelost raadsel; in elk geval zijn Nederlandse Vl-tV-woorden (-alty) minder frequent dan Vn-tV-woorden (-antie).

De opmerking over de frequentie lijkt me niet juist. Er zijn weliswaar meer woorden die je schrijft met –antie dan met -alty (of –altie), maar al die woorden spreek je uit als –ansie of –antsie (vakantie, garantie, assurantie. De uitzondering is panty, maar dat heeft juist weer een e in de uitspraak. En bij mijn weten spreek je penantie altijd uit met een t en zonder s. Bovendien is er in het Nederlands in ieder geval één woord dat ook op –alty eindigt (royalty) en dat ik nergens ooit met een n kan vinden.

Ik denk dus niet dat frequentie er iets mee te maken kan hebben. Wat dan wel? Ik kan niets bewijzen, en zal het raadsel dus onopgelost laten, maar ik kan me voorstellen dat het volgende een rol heeft gespeeld. In de eerste plaats is een l na een korte a al snel betrekkelijk zwak – de meeste Nederlandstaligen spreken hem ‘dik’ uit, dat wil zeggen met behoorlijk breed contact tussen tong en verhemelte. Vlak voor een [t] is de [l] nog moeilijker te horen, omdat je de twee klanken allebei met het puntje van de tong maakt.

Het ligt dus voor de hand dat de [l] wegvalt. Tegelijkertijd verwacht je na een korte a nog een medeklinker in dezelfde lettergreep (het enige woord dat daar niet aan voldoet is bah). Bovendien: omdat er in penalty een neusklank n voorafgaat aan de a,  is die klinker een beetje nasaal. Het ligt dan voor de hand dat je vermoed dat die nasaliteit niet komt door een voorafgaande, maar door een volgende n. Vandaar penantie.

Ik denk niet dat het ooit bewezen kan worden, het blijft natuurlijk de statistiek van één geval. Maar ik ben wel tevreden met deze verklaring.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: etymologie, fonologie, taalkunde, woorden

Lees Interacties

Reacties

  1. Taalprof zegt

    20 april 2013 om 08:37

    Een aardige ondersteuning hiervoor kan zijn dat een soortgelijk effect lijkt op te treden in de uitspraak 'pienantie,' die je ook wel eens hoort (hoorde). Of zie ik dat verkeerd?

    Beantwoorden
  2. Marc van Oostendorp zegt

    20 april 2013 om 09:23

    Jazeker; al is het natuurlijk ook mogelijk dat 'pienantie' uit 'penantie' is ontstaan – dan is het effect dus niet onafhankelijk!

    Beantwoorden
  3. Maarten van der Meer zegt

    20 april 2013 om 11:21

    Ik snap niet hoe folklore en detective analoog zijn aan penalty. De eerste twee woorden hebben er in het Nederlands, naar ik aanneem onder invloed van de spelling, een lettergreep bij gekregen (fol-KLO-rə en dee-tek-TIE-və i.p.v. FO-kloor [of FOOK-loor?] en die-TEK-tiv). Als je de sjwa weglaat, zouden deze woorden in het Nederlands dezelfde klemtoon hebben als het in het Engels.

    Dat geldt zeker voor detective (waar de uitspraak dee-tek-TIE-və inmiddels wel is verdrongen door dee-TEK-tif). Bij folklore ben ik niet helemaal zeker, hangt denk ik af van de lettergreepscheiding.

    Beantwoorden
  4. Marc van Oostendorp zegt

    20 april 2013 om 17:27

    'Detective' is inderdaad bij nadere beschouwing een wat vreemd voorbeeld (uit de koker van Zonneveld die anglist is en een bijzonder scherpe beschouwer van de Nederlandse uitspraak, dus ik ga ervan uit dat er iets is dat ik niet begrijp). Maar bij 'folklore' lijkt het me niet voor niets dat de klemtoon verschoven is terwijl die sjwa erbij kwam.

    Beantwoorden
  5. Gaston Dorren zegt

    21 april 2013 om 11:01

    'En als ie valt dan valt ie
    uit een corner of penalty.'
    Dat de l van valt ie geen n kan worden, komt zeker doordat de vervoegingsregels tegendruk bieden aan onze neiging om de klank te veranderen?

    Beantwoorden
  6. Marc van Oostendorp zegt

    21 april 2013 om 13:11

    Nou, volgens mijn redenering komt het doordat er in 'valt' geen andere nasale klank zit!

    Beantwoorden
  7. Gaston Dorren zegt

    21 april 2013 om 13:24

    "En als ie wil, dan knalt ie
    hem d'rin uit een penalty."
    Gaan we dan 'knant ie' zeggen? ik zet mijn geld op 'nee'.

    Beantwoorden
  8. Marc van Oostendorp zegt

    21 april 2013 om 14:30

    Het zou inderdaad mijn voorspelling zijn dat het eerder in 'knant' gebeurt dan in 'vant'. Natuurlijk hebben we hier te maken met allerlei mogelijke paradigmatische effecten (dat 'knant' wordt in deze ontwikkeling nog tegengehouden door het feit dat het in de 1e persoon en vooral in het mv en de infinitief niet zal gebeuren), maar het lijkt me empirisch te toetsen of we 'knant' als verspreking inderdaad vaker vinden dan 'vant'.

    Beantwoorden
  9. Taalprof zegt

    21 april 2013 om 18:31

    Ik heb voor de grap even gezocht op dbnl: de schrijfwijze 'pinantie' komt al voor in 'De A.F.C.-ers,' dus ik denk dat die van het begin af aan heeft bestaan. En eerlijk is eerlijk: datzelfde lijkt te gelden voor 'penaltie' en zelfs 'pelantie' dat in Neerlandia van 1914 gesignaleerd wordt.

    Beantwoorden
  10. Sybilla Poortman zegt

    22 april 2013 om 09:49

    Graag even een 't' plaatsen achter 'vermoed' in de vierde regel van onderen, dan geniet ik nog iets meer van dit taalstukje 😉

    Beantwoorden
  11. Gerard de Bruin zegt

    22 april 2013 om 11:13

    Toen ik jong was spraken wij niet van penantie, maar van pinantie. Ik hoor kinderen in de buurt (in Leiden) dag nog altijd roepen.

    Beantwoorden
  12. Marc van Oostendorp zegt

    26 april 2013 om 12:50

    Reactie van Marlies Philippa:

    Natuurlijk heeft die t wel enige invloed, die maakt de l wat dentaler, waardoor er gemakkelijker een verandering naar n kan optreden.

    Maar die invloed van een t is helemaal niet nodig, de l en de n staan al zo dicht bij elkaar. In het Egyptisch-Arabisch komt het herhaaldelijk voor, dat leenwoorden met een l een n krijgen. Om bij het voetbal te blijven: het Engelse goal is in het EA ontleend als goon (met dezelfde uitspraak van de g). Bij ieder doelpunt in een wedstrijd wordt dat duizendvoudig geroepen. De zoete sinaasappel is genoemd naar Portugal, omdat de Portugezen die eind 17e eeuw naar het Westen hebben gebracht. In het MSA (Modern Standaard Arabisch) heet die bortoeqaal, maar in het EA bortoe'aan (de qaf is een glottisslag geworden).

    Het omgekeerde komt ook voor. De bittere sinaasappel heet in het MSA narandj (waar ons oranje vandaan komt). Maar in het EA spreekt men over larang (met de g van goon). Ook in Germaanse talen treft men de overgang n>l aan. Zo is organ zowel in het Duits als in het Nederlands orgel geworden. In het Oudgermaans was forhana/forhen de naam van een vis. In het Nederlands ontwikkelde forhen zich tot voorn, maar in het Duits tot Forel(le).

    Beantwoorden
  13. Boudewijn Waijers zegt

    30 juni 2014 om 16:20

    Zou er wellicht een relatie kunnen zijn met het Engelse "penance" (boetedoening)? Straf en boete liggen qua betekenis én morfologie in het Engels dicht bij elkaar…

    Beantwoorden
  14. Leijnse zegt

    30 juni 2014 om 17:11

    Altijd gedacht dat het een contaminatie van penitentie en penalty (strafschop!) was.

    Beantwoorden
  15. STV TRANSLATIONS zegt

    30 juni 2014 om 17:23

    De oplossing is simpel. In het (straat)voetbal bestaat zowel de penalty als de penantie. De eerste is conform de officiële spelregels, de laatste wordt toegekend na drie onbetwiste, maar niet geëffectueerde corners. Immers, zo weten wij allen:
    "Drie corners penantie!"

    Beantwoorden
  16. Diedelinde zegt

    2 juli 2014 om 11:51

    @ stv translations : leuk weetje!
    @Sybilla : inderdaad

    Beantwoorden
  17. Hessel Pot, Woerden zegt

    6 juli 2014 om 10:51

    Naast het duo penalty – penantie/pienantie vond ik bij toeval het duo halter – Hantel.
    Wat zoeken in Wikipedia met en de tientallen versies van die tekst in andere talen geeft als resultaat:
    "halter" in het Nederlands, Grieks en romaanse talen;
    "hantel" in het Duits en in scandinavische en slavische talen.

    Beantwoorden
  18. Emmy zegt

    18 augustus 2015 om 09:50

    Jazeker! Al die termen zijn afgeleid van het Latijnse 'poena', straf, boetedoening. De oe werd als e uitgesproken en de spelling is die uitspraak gevolgd.

    Beantwoorden
  19. David zegt

    14 maart 2016 om 16:21

    Of het komt uit het Frans, Marc? Penance: boete doen, ook een kerkelijk begrip.
    En dan wordt het einde -ance in het Nederlands -antie, net als vacance -> vakantie; elegance -> elegantie; instance -> instantie etc.
    En dan natuurlijk het afgeleide penetentie.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

W.L. Penning • Het monster

Doller dan ooit is ’t monster losgebroken,
En menschen worden wilde beesten;
Helsch viert het kwaad zijn gloriefeesten –
Tot de overmacht heeft rechtgesproken

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

HONDSDAGEN

Niet groen rijpt het gras dit jaar,
bomen dragen hun bladeren wit,
het licht is niet uit het veld
te slaan, de dag reikt aan
de dag, in dromen zoeken
de nachten onderdak.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1949 Jeroen Groenendijk
sterfdag
1963 Jan Naarding
2008 Rein Bloem
➔ Neerlandicikalender

Media

The form of the adjective in Dutch

The form of the adjective in Dutch

20 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Literaire Letterenshow met Mustafa Stitou en Auke Hulst

De Literaire Letterenshow met Mustafa Stitou en Auke Hulst

19 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d