Überfijne tijd in de middeleeuwen

Door Marc van Oostendorp

2013 moet het jaar worden van het Gruuthusehandschrift, die grote schat aan vooral liedteksten uit het jaar 1400. Binnenkort verschijnt er een wetenschappelijke editie van Herman Brinkman, momenteel is er in Brugge een tentoonstelling, en er is nu ook een mooi uitgegeven en geïllustreerde selectie, ook van Brinkman, van teksten uit het handschrift, met vertalingen van Maria van Daalen.

Met die vertalingen is iets wonderlijks aan de hand. Ze zijn in een wel heel populaire toon gesteld. Neem de volgende regels:

Adieu, adieu, gheselscap al,
mi ic u verbiede!
God kent die weet, waer henen sal.
Of ic van u sciede,
dochtic onder liede.

Van Daalen maakt daar, schokkend van:

Doei doei, bye bye, de hele groep,
graag ver uit mijn buurt blijven!
God weet waar ’t heen moet met die troep.
Als ik mij uit laat schrijven,
blijf ik als mens wel schrijven.

In eerste instantie vraagt de lezer zich af waar hij nu beland is: het lijkt verdorie de bijbel in straattaal wel! Vervolgens beseft hij dat de tekst waar het hier om gaat een soort studentenlied kan zijn geweest en dat adieu adieu misschien inderdaad ooit net zo populair geklonken kan hebben als doei doei nu. Van Daalen heeft kennelijk een bewuste keuze gemaakt, ze interpreteert die liederen als populaire gebruiksliederen en dat zijn ze ongetwijfeld ook geweest.

Van Daalens toon is ook wel anders bij de religieuze gedichten, hoewel ze daar af en toe naar mijn smaak wel wat erg familiair is. De eerste regels van het handschrift luiden:

Miserere dei, Deus,
Dat ic in ijdelheden dus

hebbe versleten mijn jonghe leven,

vader, dat wil mi nu vergheven

Bij Van Daalen wordt dat:

Lieve God, het spijt mij zo,

dat ik met nietsdoen, drank enzo,

mijn leven vroeger heb versleten,

kunt u het alstublieft vergeven.

Drank enzo? Lieve God, alstublieft?

Een liefdeslied waarin de dichter een woordenspelletje speelt met het woord mei (de M is de eerste letter van de naam van zijn geliefde, wanneer hij daar de i aan toevoegt krijgt hij mi ‘mij’, en wanneer hij daar de e van eewicheit tussenzet, krijgt hij mei), heeft het volgende couplet:

Dus volghet deser M een E,

der E een Y. Ende elc bevrijt,

daermede so spelt men, min no mee,

‘mei’, deser over zoeter tijt,

daerin elc minre heift jolijt.

Van Daalen:

Dus komt er na die M een E,

na E een Y dan uitgespreid

die letters en je spelt ermee

‘mei’, is die überfijne tijd,

verliefden happy wijd en zijd.

Ook hier is het lied een populair liedje geworden – al zou ik eerlijk gezegd niet zo goed weten wie er op dit moment over een überfijne tijd zou zingen. Maar ik geloof dat daarmee toch wel het een en ander verloren gaat. De subtiliteit van het taalspelletje dat hier gespeeld wordt, bijvoorbeeld, het spelletje van ‘men, min no mee, ‘mei”.

Bovendien vraag je je als lezer of luisteraar natuurlijk af wie die M dan wel mag zijn, en daarbij ligt het toch wel voor de hand om te denken aan Maria, ‘een M die mij nog nooit verliet, sinds ik mij overgaf aan haar‘, vooral ook omdat mei natuurlijk behalve een überfijne tijd ook de Maria-maand is. Dit lied lijkt mij dan ook niet alleen maar een fijne populaire meezinger over de liefde, maar ook een religieus lied.

Voor die religieuze en wat ernstigere ondertoon heeft Van Daalen gevoel. Eigenlijk zou zo’n bonte verzameling teksten door meerdere dichters vertaald moeten worden, zodat de verschillende tonen uit het origineel goed tot hun recht zouden komen. Van Daalen had dan de studentenliederen en de liefdesliedjes voor haar rekening kunnen nemen.

Herman Brinkman (samenstelling). Liefde, leven en devotie. Poëzie uit het Gruuthusehandschrift. Amersfoort: Bekking & Blitz Uitgevers BV, 2013. Vertalingen: Maria van Daalen. Bestelinformatie bij de KB.

Überfijne tijd in de middeleeuwen

Vind ik leuk:

Gerelateerd

Inschrijven voor de Dagpost

Delen:

Vind ik leuk:

Gerelateerd

Lees Interacties

Reacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Footer

Inschrijven voor de Dagpost