Door Marc van Oostendorp

Ik loop al een paar dagen te denken aan Susanne Clermonts, de zangeres die beter bekend staat als Krause. Hoewel ik eerlijk gezegd nog nooit van Krause had gehoord, of van haar muziek. Ik ben vooral geïnteresseerd in een afwijking van Clermont, en wat die ons kan vertellen over taal.

Het zit zo. Susanne was onlangs te gast in het onvolprezen radioprogramma Pavlov, in een aflevering die ze hadden over het verschijnsel synesthesie.
Susanne heeft een bijzondere vorm van dat verschijnsel: ze associeert woorden met smaken en geuren. Bij ieder woord dat ze hoort schijnt ze zo’n associatie te hebben. In Pavlov vertelde ze bijvoorbeeld dat ze de naam van de presentator Henk associeerde met de smaak van hoestdrank en het woord iets met die van pizza.

(Even iets anders. Clermont verscheen ook in een aflevering van Pavlov tv, maar ik kan daar niet naar kijken, hoe graag ik ook wil.
Te veel ‘bekende Nederlanders’, teveel visualisatie, ik kan daar mijn aandacht niet bijhouden.)

Over hoe dat nu precies zit met die synesthesie werd in het programma weinig duidelijk gemaakt. Ja, er zijn bepaalde verbindingen, of associaties, die bij synestheten sterker zijn dan bij andere mensen. Maar wat zijn dat voor verbindingen, en hoe komt dat?

Clermonts synesthesie is bijzonder omdat het woorden betreft (in plaats van bijvoorbeeld letters) en vooral omdat het om smaken gaat (in plaats van bijvoorbeeld kleuren). Wat ze erover vertelde in het programma is ook interessant. Het is niet toevallig dat iets associaties oproept met pizza, omdat die woorden iets in de klank met elkaar gemeen hebben: [its]. Dat geldt ook voor Henk en hoestdrank: [h..ŋk].

Een woord als chocola smaakt voor Clermont bovendien als… chocola. Het lijkt me daarom dat haar synesthesie bestaat uit twee associaties die iedereen heeft, maar die bij haar versterkt zijn: iedereen proeft bij een woord als chocola wel een beetje de smaak van chocola. En uit allerlei zogeheten priming experimenten blijkt dat het horen van een woord onbewust allerlei andere woorden worden opgeroepen die hetzelfde klinken. (Wanneer mensen eerst heel kort het woord iets zien, zo kort dat ze zich er niet van bewust zijn, herkennen ze daarna gemakkelijker het woord pizza als een Nederlands woord dan wanneer ze eerst het woord ergens gezien hebben).

Je zou dus kunnen speculeren dat bij Clermont om de een of andere reden de smaakassociaties zo sterk zijn dat ze zich deze niet alleen bewust kan worden als het gaat om woorden van eetbare dingen, maar ook om woorden die woorden met eetbare dingen primen.

Ze zegt overigens zelf in het radio-interview dat ze sowieso veel aan eten denkt en veel van eten houdt, maar het is natuurlijk onduidelijk wat hier nu de oorzaak is van wat. Heeft ze zulke sterke associaties met smaken omdat ze abnormaal gericht is op eten; of moet ze vaak aan eten denken omdat meer woorden dan geldt voor andere mensen eten voor haar primen.