Het dicht bij jezelf blijven krijgt ons langzaam in de greep. Als we niet uitkijken zijn we straks een wereld met mensen die allemaal dicht bij zichzelf zijn! Op het internet wordt er al voor gewaarschuwd. “De laatste tijd hoor ik het steeds vaker, het lijkt wel een epidemie”, schreef iemand op 6 maart 2012. “Talloze coaches, trainers, alternatieve en reguliere genezers bezweren me dat ik vooral dicht bij mezelf moet blijven.”

Ik luister niet zo vaak naar coaches, trainers of genezers, maar politici zeggen het ook. In het programma OBA Live van afgelopen donderdag noemt het Tweede Kamerlid Vera Bergkamp het bijvoorbeeld een paar keer als een goed voornemen ze wil als Kamerlid altijd dicht bij Vera Bergkamp blijven.

Het is een eigenaardige uitdrukking, die goed laat zien hoe raar het is om over jezelf te praten.
In eerste instantie denk je: maar je kunt toch niet anders dan dicht bij jezelf blijven? Je bent toch juist per definitie nergens ooit dichter in de buurt dan bij jezelf? ‘In de buurt’ wordt toch gedefinieerd door jezelf?

Wiedese

Dan gaat een ijzeren wet gelden: de mens wil de ander altijd begrijpen. Als het letterlijk onzin is, schakel je bijna onbewust over op een niet-letterlijke interpretatie. Of in dit geval: je accepteert niet dat Vera Bergkamp iets zegt dat nogal wiedes is, en dus bedenken we een niet wiedese betekenis. In dit geval zie de spreker meteen voor je, opgesplitst in twee personen, je en jezelf.

Jezelf is daarbij zoiets als het ‘ware’ zelf. Dat je bij jezelf moet blijven, suggereert dat  de dingen die jezelf wil van zichzelf goed en waardevol zijn. Er is kennelijk geen sprake van dat jezelf zich ooit vergist, of verkeerde dingen denkt of voelt, zodat het beter zou zijn als je maar even afstand van jezelf neemt. De reden daarvoor is vermoedelijk dat zodra je vergissing inziet, jezelf dat ook inziet. Zo groot is de afstand tussen die twee dus ook weer niet.

Ziel

Die verwarrende tweedeling van de mens is natuurlijk heel oud: jezelf kun je met zijn inherente neiging tot het goede een moderne tegenhanger van de christelijke ziel zien, zij het dat die ziel natuurlijk altijd fysiek heel dichtbij was, en Christenen bij mijn weten nooit hebben getracht bij hun ziel in de buurt te blijven. Sterker nog, de je is in het christendom juist zo verdorven dat hij beter van jezelf of de ziel kan worden afgehouden.

Er zijn ook wel andere uitdrukkingen die met eenzelfde fysieke scheiding tussen je en jezelf werken. Je moet de fout bij jezelf zoeken is daar een voorbeeld van, al is jezelf hier kennelijk niet zoiets ideaals als in onze uitdrukking: er zijn immers fouten te vinden.

Bewustzijnontwikkeling

Hoe voor de hand hij ook ligt, toch is de uitdrukking dicht bij jezelf blijven kennelijk pas heel recent. Ik schat hem op een jaar of twintig oud. Op kranten.kb.nl vond ik bijvoorbeeld:

• “Zingen is een deel van mezelf. Om te zingen moet ik dan ook dicht bij mezelf blijven”. (Alexandra van Marken in De Telegraaf, 4-4-1989)
• “Bewustzijnontwikkeling betekent vooral dicht bij jezelf blijven” (Reiki-master Hedy de Wolf in de Curaçaose krant Amigo, 7-5-1993)