Door Viorica Van der Roest
Afgelopen weekend in Trouw, in de rubriek Moderne manieren, beklaagde een zekere ‘Afknapper’ zich tegen Beatrijs Ritsema over een man met wie ze een blind date zou hebben, maar die al het initiatief aan haar liet. Hij wilde dat zij datum, locatie en tijd van het afspraakje zou bepalen. Geen goede zet van de heer in kwestie, want, aldus Afknapper: “ik ben een echte ‘vrouw’-vrouw, als u begrijpt wat ik bedoel. Ik vind dat hij de moeite moet nemen om iets voor te stellen”. Beatrijs begreep blijkbaar precies wat Afknapper bedoelde, en was het nog met haar eens ook. Dumpen die man, was het advies.
Dat ‘vrouw’-vrouwwas ik nog niet eerder tegengekomen, wel al heel vaak meisje-meisje, of gewoon zonder streepje: meisjemeisje. In mijn omgeving meestal gebezigd door vrouwen die zich tegenover hun feministische vriendinnen schuldbewust verantwoorden voor de barbies en roze jurken van hun dochter: ‘het is nu eenmaal een echt meisje-meisje’. Dat echt wordt er trouwens heel vaak voor gezegd of geschreven, alsof er nog iets extra benadrukt moet worden. Of is dat een overblijfsel van toen mensen nog gewoon zeiden ‘het is een echt meisje’, net zoals je kunt zeggen ‘het is een echte jongen’? Maar nu is dus al een tijdje die verdubbeling gangbaar. Het lijkt wel bijna alsof er een algemene categorie is, meisje, en een bepaalde afdeling van deze categorie wordt bevolkt door meisjes die graag met barbies spelen en roze jurken dragen.
Bij wat rondspeuren op internet vond ik het woord meisje-meisje niet zozeer met betrekking tot kinderen, maar vooral tot (jong-)volwassen vrouwen die wel of juist niet bij deze subcategorie willen horen. Op het Viva-forum stelt iemand de vraag: “Hoe word ik een meisje-meisje?” Om vervolgens overladen te worden met tips: je haar los dragen, “geen sneakers maar enkellaarsjes”, nagellak, en hakken dragen natuurlijk. Tegengeluiden zijn er ook (“Je kunt ook vrouwelijk zijn met sneakers en een spijkerbroek”) en ene nliesverklaart kortweg: “jeukwoord nr 1: meisje-meisje”. In de Groene Amsterdammer verscheen in 2007 een artikel over emancipatie met als titel Meisje-meisjes en bimbos. Hierin wordt niet helemaal duidelijk wat de schrijfster van het artikel met meisje-meisje bedoelt (het gaat meer over de bimbo’s), maar dat het woord opduikt in een artikel over vrouwenemancipatie verbaast me helemaal niet. Want als gevolg van het feminisme van de twintigste eeuw zijn er de laatste halve eeuw heel wat verschuivingen geweest in de beeldvorming over vrouwen en meisjes.
Waar in de jaren vijftig van de vorige eeuw meisje nog bijna vanzelfsprekend inhield ‘iemand die met poppen speelt en graag (al dan niet roze) jurken draagt’ en vrouw ‘iemand die graag wil dat een man met wie zij uitgaat het hele afspraakje plant en aan het eind de rekening betaalt’, is dat nu helemaal niet meer zo duidelijk. Er is dus behoefte aan een woord dat de meer traditioneel ingestelde personen van het vrouwelijk geslacht moet aanduiden, en dat gebeurt heel pragmatisch, door het woord te verdubbelen: alsof een verdubbeling van het oude woord de vroeger vanzelfsprekende betekenis weer terug op kan roepen. In het Engels zie je hetzelfde fenomeen met girly girl, waarvan Wikipidia zelfs een definitie geeft:
Girly girl is a slang term for a girl or woman who chooses to dress and behave in an especially feminine style, such as wearing pink, using make-up, using perfume, dressing in skirts, dresses and blouses, and talking about relationships and other activities which are associated with the traditional gender role of a girl.
Ik heb nog nooit iemand horen praten over een jongen-jongen, nooit iemand horen uitroepen dat hij een echte man-man is. Blijkbaar hebben de inspanningen voor meer gelijkheid tussen mannen en vrouwen niet voldoende getornd aan de traditionele verwachtingen die bij manen jongen horen om het ontstaan van een dubbele variant te rechtvaardigen. Het procedé van de verdubbeling is in principe heel makkelijk toepasbaar, en er zijn nog wel meer varianten te bedenken:
- dat is een echt kind-kind (in tegenstelling tot kinderen die zich heel volwassen gedragen)
- die hond is een echte hond-hond (hij houdt van rennen en door het gras rollen, in tegenstelling tot de hond van de buren, die het liefst in de vensterbank ligt alsof hij een kat is)
- hij is een echte leraar-leraar (in tegenstelling tot leraren die er de kantjes vanaf lopen)
Enzovoort. Maar vooralsnog lijken vrouwen en meisjes in dit geval de enige groep die nuancering behoeft. Hoezo gelijkheid? Werk aan de winkel voor feministen dus.
Maar in het Engels heb je wel de geijkte uitdrukking "a (real) man's man", en, wellicht naar analogie daarmee, vind je via Google allerlei voorbeelden van "een echte man-man" — zowel van mannen die zichzelf zo beschrijven, als van vrouwen (of mannen, wat dat betreft) die verzuchten er zo eentje te willen. Dus het procédé lijkt me wel degelijk in opmars…
Hé, dat is interessant, dat wist ik niet. Ik heb dat 'echte man-man' zelf nog nergens gehoord of gelezen namelijk. Maar bedankt voor de aanvullende informatie!
Dit soort combinaties komt toch vaker voor? Bijv. 'Vind je haar nou leuk of leuk-leuk?' of (vooral onder studenten) 'ga je naar huis of naar huis-huis?' [kamer vs. ouderlijk huis, uiteraard]
Trouwens, met welke zoekterm doken die voorbeelden in Google precies op? Ik heb het zojuist even geprobeerd met als zoektermen 'man-man' en 'manman', maar dat leverde vooral resultaten op over de (Amerikaanse?) band Man Man. En bij het zoeken op 'echte man-man' vond ik in de eerste tien bladzijden zoekresultaten ook maar één voorbeeld van het bedoelde gebruik van het woord.
Ter info; in het Indonesisch komt het dubbel gebruik van een zelfde woord om een bepaald aspect/eigenschap te benadrukken heel veel voor. Ik vond het vooral gemakkelijk wanneer ik de taal leerde 🙂
Als je gewoon naar de exacte string "echte man man" zoekt, vind je er onder de eerste 20 resultaten toch al een vijftal relevante, met of zonder koppelteken en met of zonder aanhalingstekens. Lang niet zo frequent als "meisje-meisje" natuurlijk, maar komt dus toch op zijn minst sporadisch voor.
En nog vaker gewoon aan elkaar: "een echte manman".
Die kende ik allebei nog niet, maar grappig om te zien dat het fenomeen dus al meer verbreid is dan ik dacht. En dat het ook werkt met een woord als 'leuk', dus niet alleen met een zelfstandig naamwoord.
Deze reduplicatie in het Nederlands komt zeker veel vaker voor en er zijn ook verschillende voorbeelden van te vinden op TV, maar ook gewoon in het dagelijks leven komt het voor. In het Engels wordt dit 'contrastive focus reduplication' genoemd en roept het een bepaalde prototypische lezing op. Ditzelfde gebeurt waarschijnlijk ook in het Nederlands. De resultaten uit mijn bachelorwerkstuk laten in ieder geval een sterke tendens voor een prototypische lezing zien bij het gebruik van een geredupliceerde vorm ten opzichte van een niet geredupliceerde vorm.
In aanvulling: mijn vrouw heeft het vaak over "thuis-thuis" als ze haar ouderlijk huis bedoelt en dan vooral als ze duidelijk wil maken dat ze niet onze eigen woning bedoelt.
Contrastieve(-)focusreduplicatie is zeker een van de middelen van het grammaticale en/of stilistische arsenaal van het Nederlands, al zijn er vast hele volksstammen moedertaalsprekers die het nooit gebruiken. Zie ook http://en.wikipedia.org/wiki/Contrastive_focus_reduplication. Voorbeelden als de volgende – inderdaad met contrast – vind ik heel natuurlijk:
wil je koffie-koffie of is Senseo ook goed?
Ga je met vakantie? wintersport of echt vakantie-vakantie?
Is hij leuk-leuk of gewoon alleen maar leuk?
Na jaren klusjes, baantjes en vrijwilligerswerk heb ik eindelijk werkwerk.
Die voorbeelden klinken inderdaad allemaal heel natuurlijk, en het is ook meteen duidelijk wat ermee bedoeld wordt. Maar ik zou zelf in zo'n geval zeggen: 'wil je echte koffie of is Senseo ook goed?' of 'ik heb eindelijk echt werk'. Ik behoor blijkbaar tot de taalgebruikers die alleen het woordje 'echt' gebruiken om die meer traditionele betekenis van een woord aan te duiden. Dan is er dus de mogelijkheid van de verdubbeling, en dan kan het ook nog allebei ('een echte vrouw-vrouw'). Hoe dan ook lijkt 'echt' nauw met dit fenomeen samen te hangen.
De "leuk-leuk" van Ton ken ik ook wel. Ook wel gehoord: "een huis-huis" (geen appartement of zo). En vandaag las ik: "een Nederlander-Nederlander" (geen immigrant).