• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Tweeregeligheid en verwarring

30 januari 2014 door Marc van Oostendorp Reageer

Door Marc van Oostendorp

Vroeger was het duidelijk: een telefoon had een draaischijf, een slagerij had witte tegels, en een gedicht had een strakke vorm. Beklemtoonde lettergrepen volgden trouwhartig op onbeklemtoonde, en aan het eind van iedere regel stond een rijmwoord. Veertien regels, en je had een sonnet, veertienduizend regels en je had een epos.

Dat is voorbij. Hoe kun je nog een gedicht herkennen? Niet doordat het rijmt, niet doordat er een vaste dreun in zit. Ja, de regels worden afgebroken; ja, er staat vaak veel wit om de tekst heen. Maar zelfs dat geldt allebei niet per se voor ieder gedicht.

Toch hebben gedichten, anders dan proza, een vorm.
Zelfs een prozagedicht roept ‘ik ben van proza gemaakt!’ – iets wat een roman nooit zal zeggen. Het valt mij op dat mensen, zelfs poëzieliefhebbers, maar heel zelden over die vorm praten – alsof dat niet de moeite waard is als die niet aan regeltjes gebonden is. Onzin! Het is vandaag gedichtendag, het begin van de gedichtenweek en ik wil de komende dagen bewijzen dat gedichten weliswaar geen draaischijf hebben, maar dat een touchscreen óók een vorm is.

Wie de dichtbundels van 2013 doorbladert ziet dat er nieuwe conventies ontstaan. Over de bundel Jaja de oerknal van Maria Barnas – een van de kandidaten voor de VSB-prijs van dit jaar – is het afgelopen jaar veel gezegd. (Nee, niet zoveel als over het koningslied, maar voor een dichtbundel is het redelijk uitvoerig besproken.) Maar voor zover ik kan zien is de vorm daarbij onbesproken gebleven.

Terwijl de dichteres er duidelijk veel aandacht aan heeft besteed. Verschillende gedichten in Jaja de oerknal bestaan bijvoorbeeld uit veertien regels, acht plus zes, en zien er dus als je je ogen toeknijpt uit als sonnetten. Waarom? Of neem dit gedicht:

Pistolet

Ze vertelde mij toen wij nog vrienden waren
dat ze moeite heeft met lange broodjes.

Als je er een grote hap uit neemt
spert het brood de bek open.

Ze moet precies om zeven uur eten
anders raakt haar lichaam in de war.

Ze legde me uit wat bioritme is.
Ik zag een zee in haar deinen

die haar op een dag verzwelgen zou.
Reve vindt ze een slechte schrijver.

‘Mensen die niet van eten houden
zijn slechte mensen en slechte mensen

kunnen geen goede schrijver zijn’ herhaal ik
mocht ik haar tegenkomen op straat.

Ik durf niet meer bij haar langs te gaan
uit angst dat ik alles moet eten.

De vraag is: waarom is dit gedicht verdeeld in strofes van telkens precies twee regels? Je zou kunnen denken dat het iets met de inhoud te maken heeft: je ziet de lange broodjes liggen, eventueel met hun bek open, wanneer je naar het gedicht kijkt. Dat is een visuele reden.

Maar ik denk dat er nog een andere is. Er staan meer gedichten in Barnas’ bundel die deze vorm hebben, en die gaan niet allemaal over pistoletjes. Ze gaan geloof ik wél allemaal, zoals dit gedicht, over mensen die in de war zijn. Er zijn ook in andere bundels veel gedichten met tweeregelige strofen, door de Romeinen disticha genoemd, te vinden. Eén dichter, en niet de slechtste, Erik Jan Harmens, vulde een hele bundel met alleen zulke gedichten, en die gedichten gaan voor een groot deel over verwarring. Ik kom daar later deze week nog op terug.

Wat is de relatie tussen tweeregeligheid en verwarring? Het heeft misschien met adem te maken. Die twee regels kun je op één adem uitspreken, en daarna stokt het even. In dit gedicht van Barnas staat aan het eind van de meeste van die disticha een punt. Dat maakt het nog hortender. Iedere gedachte komt op zichzelf te staan, los van alle andere. En precies dat maakt die verwarde indruk: er is geen logische redenering meer mogelijk in een wereld die uit blokjes van steeds twee regels bestaat.

Dit stukje verschijnt vandaag ook op de website van Onze Taal.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 21e eeuw, letterkunde, poëzie

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • De wenschen

Naauwlijks vraagt hy geld en goed,
Of hy zwemt in overvloed.
Straks begeert hy vrouwenmin:
Hy verzadigt zich daar in.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Agenda

18-20 november 2025: Congres Studie Nederlands in Indonesië 2025

18-20 november 2025: Congres Studie Nederlands in Indonesië 2025

16 juni 2025

➔ Lees meer
5 september 2025: Jaarcongres van de Werkgroep Zeventiende eeuw

5 september 2025: Jaarcongres van de Werkgroep Zeventiende eeuw

15 juni 2025

➔ Lees meer
20 juni 2025: Presentatie Vertalen wat er niet staat

20 juni 2025: Presentatie Vertalen wat er niet staat

14 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1988 Cornelia Brinkman
1999 Antonin van Elslander
➔ Neerlandicikalender

Media

De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

10 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d